CHEREMIN PENGINGAT

Ditulis Jupong Saja sereta dikeluarka daalam taun 1968 oleh Borneo Literature Bureau. 1. KUDI EMPELASI Bisi dulu menya indu dara dua iko, nama siko nya Adun, lalu siko ti enggau iya benama Buai. Hari siti seduai nurun mansai ngagai Danau Sungai Tapang. Danau tu enda tentu besai. Tang taja danau tu enda besai, ikan bisi bendar diau dia. Danau tu numbas iya penyauh ari rumah sida. Kabuah danau tu dikumbai Danau Sungai Tapaang, laban di nanga sungai nya bisi tapang sepun, tapang tu mega deka bendar ditepan manyi, diatu tapang tu nadai dipeda agi laban udah tumbang. Nyadi seduai ke nurun mansai nya bebai bekal perarau, ngambi ka bisi diempa tengah hari nya. Seduai ke bejalai nya endang bebendar, pelanda ukoi. Hari pan nyau kira satengan niki, seduai pan datai ga ba Danau Sungai Tapang. Sereta datai dia, enda kakang seduai lalu terjun ka ai lalu berengkah mansai. Mansai meh seduai dia sepagi-pagi nya. Ikan bisi bendar, nya alai enda berasai alai raga seduai nyau numbas iya ka penuh. Hari pan nyau bulih ngalih seduai pan ngetu ga mansai, lalu merarau. Udah seduai merarau lalu mupok mulai kadiri ke rumah. Di rantu jalai seduai berandau ka maioh leman macham utai disebut. Nyau kapuas seduai berandau baka nya, alai randau seduai nyau datai ba belaki bebini. Leboh seduai berandau, dia deh ikan empelasi siko merejok ari raga Buai lalu kena tusu iya. Ensepi diri kena tuntong empelasi ba tusu, dia iya tak lalu engkakah ketawa. Ninga iya ketawa munyi nya, Adun lalu nanya. “Nama utai diketawa ka nuaan deh wai ?” “Badu enda meh wai. Geli ati meda empelasi tak berani nuntong tusu aku. Indah deh sida ke bujang ti ngusong aku dimalam enda berani mechal tusu aku tu,” ko iya nyaut Adun. Ninga saut Buai munyi nya, iya lalu ketawa. Meda Adun ketawa, Buai pan lalu ketawa. Seduai pan lalu sama-sama ketawa. Nyau bepurus perut empa pemendar ketawa. Enda lama udah nya, dia deh ribut pan lalu mupok bepuput beserunyut, hari pan kabut angina kenchang. Ujan pan nyau laboh nelian baka telian laja pematang. Ai pan nyau ga mupok bebali nyadi batu. Meda utai tak nyelai baka nya, seduai pan lalu nguing ka diri lalu belanda. Tang enda mukai-mukai seduai ke belanda nya tadi sama enda segulai jalai. Siko belanda nuju ngagai jalai seduai mansang tadi, lalu siko neresap ka babas. Siko ke belanda nuju ngagai jalai seduai ke mansang tadi datai ba tebing Ai Skrang. Iya pan lalu enda kakang nyemerai. Laban nasit iya bengat mimit, alai nyawa iya nyau tepanchit bekerambit nyadi batu. Laban tuah iya bengat enda manah, alai nyawa iya nyau tumpah berubah enda temu tuku. Nama agi deh mati meh tudah iya tu nyenggai hari, tumbang nyenggai bintang, parai nyenggai lemai. Nyadi Adun nya mati nyadi batu di tebing Ai Skrang, ari ulu Nanga Tebat, kira empat puloh batu ari simanggang. Lengka ka pemati Adun, enda lama sasempa rampang pinang. Ketu ka enda lama cherita Adun sa abi kaki sabalang nyingkang. Nyadi tudah Buai rari nengah temuda babas repa, madang kelindang madang lalang, madang resam madang demam. Ngenang iya ke belanda nyau enda beapai beindai nyau naka ulih kaki iya naban ka iya rari. Makin bebendar agi iya belanda, makin nyau semak agi ga ujan enggau batu-batu nitih ka iya. Iya ke belanda kaki dulu kaki ga asor, pala dulu pala ga sungkor. Babas nyau tawas kena duju iya belanda. Rumput nyau tusut laban sangkut kaki iya rari deka ngidup ka nyawa diri. Kin charit dikait demaam dikait resam, nyau baka chibai. Betis dikait duri lalis nyau abis telih abis telih bedarah baka richai. Tuboh laban miang buloh nyau gatal nadai tentu asai. Kudi ke ngagai iya nyau semak kasemak , iya ke belanda nyau lembut di tuot pala patong, nyau lemah di kuyah papan punggong. Iya pan datai di Ulu Sungai Ngelai. Iya enda kakang lalu terjun ka ai, lalu beguai nyemerai ka seberai. Tang laban nasit endang udah dilukis Petara ba tapa jari kitai mensia, alai iya lalu enda tesemerai ka Sungai Ngelai, alai iya nyadi batu ba tengah sungai nya. Agi saminggu batu nya agi mengkang kesap-kesap mata iya. Lalu sanggul iya agi mengkang chuit-chuit datai ka diatu. Nyadi Adun ke nyadi batu di tebing Ai Skrang nya agi bisa, iya enda tau diunsai enggau ai enti kitai mansa nya. Enti kitai ngunsai batu nya enggau ai, hari tentu ujan. Enti kitai ngunsai batu nya lalu bejako munyi tu. “ Mandi wai mandi, bebasu daki bebuai miang. Mandi unggal mandi ngampoh ka isi arong belakang.” Ai enda tau enda bah ngampoh ka batu nya. Nyadi Buai ke mati di tebing Ai Skrang bisi ambai siko sama serumah enggau iya. Meda iya mati nyadi batu baka nya, iya lalu ngambi penyayat ka dikena iya nyayat batu nya. Tang tiap kali iya nguji nyayat batu nya , genao kali ga ai bah, lalu enda ulih alai iya nyayat batu nya. Nya alai datai ka diatu batu nya bisi abi sayat iya enggau penyayat. Nyadi pemati indu dara dua iko nya ke ketawa ke empelasi enda begulai. Siko mati di Ulu Sungai Ngelai, lalu siko mati di tebing Ai Skrang. Nya meh gaya pemati seduai nya. 2.ANTU RUNYAM Nyadi bansa Iban nya orang ke selalu bejalai sebelah kampong. Begiga ka rutan begiga ka danan, begiga ka kubal begiga ka jangkar. Bisi dulu menya, Iban enam iko nurun deka ngiga nyelutong. Kampong ke deka alai sida ngiga nyelutong nya jauh ari rumah sida. Lalu jalai pan mega mar. Merau nengah gerugu batu, bejalai nengah kerapa. Laban kampong alai sida deka ngiga nyelutong nya jauh, sida sabuat endang chukop enggau perengka kena begiga ka jelu, burong enggau ikan. Tiga hari sida udah ngejang ka rumah, nya baru sida datai ba kampong alai sida ngiga nyelutong. Sida datai di kampong sunyi nadai didinga kasuong nyumboh bujang. Kampong nya nadai kala bekau pantap abi besi, nadai kala bekau tapa abi kaki. Sida enam nya pan datai ka belakang munggu siti k emit di puak kerapa nya, sida pan lalu ngaga langkau dia. Hari pan nyau maia ngulih ka manok, langkau sida pan tembu. Sida lalu berapi mandok asi mandok luk. Asi pan udah mansau sida lalu sama makai. Sida kenyang bendar makai lemai nya, laban siko kaban sida bulih burong sengayan tiga iko leboh iya limping bira ka babas, ulih iya nyumpit. Nyadi lemai nya, sida enam tumu bendar tindok, laban lelak bejalai. Nyau pagi hari siti sida pan udah bebela apa indah, sida lalu belator nguing ka pejalai diri ngiga nyelutong. Sida enam nya sama bekunsi, tang taja sida bekunsi sida enda sejalai. Dua iko begulai laban takut ka tesat sebelah kampong, laban kampong nya nadai kala alai orang ngereja nyelutong. Sahari nya sida enda ngereja, tang samina ngaga jalai aja. Hari pan nyau numbas alai mulai kadiri, sida sebala pan sama mulai kadiri ngagai langkau. Datai dilangkau sida enda ngelak ka pangan ngereja pengawa, sama lalu kenanas bebelah ka kayu api, mandok asi, mandok lauk. Udah makai lemai sida pan sama ngali kadiri lalu tindok. Hari siti baka nya ga sida sebala sama nurun begaga ka jalai ngereja nyelutong. Nyau katiga hari, alai kaban sida siko kena pedis perut, pemedis iya nya ukai samina pedis, tang lalu ngapus ka nyawa iya. Meda kaban tak enda berasai mati enggau orang ka titi sebayan ngeruang. Meda kaban sida tak enda berasai sulai enggau orang ka tatai panjai ruyak rumpang, sida nyau enda nemu utai ti patut dikereja agi, nyau temati ati. Bisi sida mai numbak ka bangkai iya dia, lalu bisi ga sida deka mai bangkai iya pulai ka rumah. Laban iya mati nyau lemai hari, nya alai sida enda lalu pulai sahari nya. Bangkai iya di intu sida enggau manah, diberi sida mandi lalu dibap sida enggau pua, lalu disenggai sida malam nya. Iya pan nyau kira tengah malam, peda datai orang siko belabong kasumba. Iya niki ka langkau, lalu dudok semak bangkai iya ti mati nya tadi. Sida lima nya nyau sama enda bemunyi, laban enda sangka ka orang tau bisi datai hari maia nya, lalu tambah mega menoa nya jauh ari rumah. Orang nya pan lalu nyabak. Sabak orang nya lain agi ari sabak sida sebala. Meda orang nya nyabak sida pan enda agi nyabak. Ko munyi sabak orang nya. “Eee ! Eee ! Eee! Sayau meh jengayang, Bujang pipau aku tu Tak enda berasi mati, Lesi bebadi laya lenyau, Ninggal ka emperuji ati ibu lumau, Selalu enggau iya berandau, Di panggau tinggi begitang, Tang ni deh iya enda mati, Lesi bebadi laya lenyau, Iya ga kena tikau, Aki iya Balu Jantau, Enggau merunjau adoh anang. Eee ! Eee ! Eee ! Sayau meh jengayang, Bujang besai aki tu, Tak enda berasai mati, Lesi bebadi laya sulai, Ninggal ka emperuji ati ambai lelai, Selalu enggau iya besendi dudok berimbai, Di maligai papan melintang, Tang ni deh iya enda mati, Lesi bebadi laya sulai, Laban iya kena sempelai, Aki iya Bunsu Beragai, Enggau Perampang pedang panjai, Di kerigai rusok marang. Eee ! Eee ! Eee ! Sayau meh jengayang, Bujang lempong aku tu, Tak enda berasai mati, Lesi bebadi laya pumpong, Ninggal ka emperuji ati, Ambai sulu sangkong, Selalu enggau iya berandau, Jako karong di padong, Ke begantong tunton berang, Tang ni iya enda mati, Lesi bebadi laya pumpong, Laban iay kena tumbok, Aki iya Bunsu Ketupong, Enggau gansai mata bekilong, Kena rusok tulang beradong, Terus ngagai perut, Tangkap adup pun lempuang.” Udah iya ngapus ka leka sabak iya nya tadi, iya pan lalu ngalih ngagai pala iya ke mati. Orang nya pan lalu dudok atas pala iya ke mti, lalu nyabak baru. Tang sabak iya sekali tu lain ari ke dulu tadi. Ko munyi sabak iya sekali tu. “Eee ! Eee ! Eee ! Taja pan nuan jengayang bujang pipau, Mati lesi bebadi laya lenyau, Di kerapa puak pulau, Tang bangkai nuan tu, Enda aku sagi tumbak, Ka di kerapa puak pulau, Tang iya aku taroh tegoh-tegoh, Di mandoh dalam tajau, Awak ka enda lenyau nadai midang, Eee ! Eee ! Eee ! Taja pan nuan jengayang bujang besai, Udah mati lesi bebadi laya parai, Di kampong jerong kerapa landai, Tang bangkai nuan tu, Enda aku sagi tumbak, Ka di selepak bandir galau mikai, Tang iya aku taroh tegoh-tegoh, Di mandoh tajau rawai, Awak ka isi nuan enda jai, Begulai enggau tulang, Eee ! Eee ! Eee ! Taja pan nuan jengayang bujang lempong, Udah mati lesi bebadi laya pumpong, Di kampong tanah langgong, Tang bangkai nuan tu, Enda aku sagi tumbak, Ka di lebak puak kampong, Iya aku taroh tegoh-tegoh, Di mandoh tajau lempaong, Awak ka iya tau begulong Enda berampang.” Ninga sabak orang nya tak lain munyi, sida lima ke sama dudok dia lalu bisi berasai takut, lalu nemu nya tentu ukai mensia baka kitai, tang nya antu. Sida sama nyau enda tetat ka ati diri agi, sida lalu terjun ka tanah lalu rari neresap sebelah babas. Sida ke rari sama enda begulai, lalu hari pan petang bendar ga malam nya. Barang ke tegar agi, jauh agi ga rari. Barang ke enda nemu bejalai petang laalu nukong ba pun kayu semak nya dia. Nyadi ari kaban sida lima nya tadi. Bisi dua iko sama begulai rari, seduai tu enda rari jauh. Laban seduai deka nemu penyadi utai di langkau sida. Seduai lalu belalai ba kayu sepun enda jauh ari kangkau. Dinga seduai iya antu dalam langkau bejako kadiri berandau nengali. “Diatu aku ka nyimpan nuan, Deh jengayang bujang ganggam, Di tempayan tajau lempaong, Deka makai nuan meh aku tu Bujang Besai, Laban isi nuan udu penyamai, Asai ke makai kamai telu burong, Deka nelan nuan meh aku tu, Enggau geman tengkurong rekong.” Ninga antu nya lain munyi seduai lalu ngansak semak agi. Dinga nyawa antu nya nyau kunyap-kunyap munyi nyawa babi ke makai buah berangan. Ko nyawa antu nya dinga seduai. “Nyam ! Nyam ! Nyam !” “Apo ! “ ko ati seduai, kada enda tu dikumbai orang Antu Runyam. Seduai nyau enda berani ngansak semak agi, ninga utai tak lain munyi. Seduai lalu nat ka diri dia nganti hari tawas. Hari pan nyau teberingkas tawas, sida sama pulai ka langkau mai ati takut, tang ka enda, kati ko baka enda pulai. Leboh sida datai di langkau sida nadai meda bangkai iya agi. Udah nya baru seduai ke semak agi ari langkau demalam nusoi utai ti udah didinga seduai. Pagi nya sida lima sama betanya ka runding pangan diri, lalu siko ari sida lima tu baru sekali petunggal enggau iya ke mati nya tadi, madah ka diri deka malas pengawa antu ti udah beduan bala sida. “kitai tu nadai tungga agi, pulai pan kitai nadai meh guna, laban kaban kitai siko udah mati. Enda ga iya iboh mati tang bangkai iya bisi di bai pulai ke rumah, awak ka orang nemu iya amat mati. Tang tu deh bangkai iya udah diempa antu demlam. Nya alai malam tu kitai patut malas pengawa antu nya.” Sida empat pan sama setuju ka penemu iya nya. Sida lalu beransah ka duku beransah ka sangkoh. Hari pan nyau malam, siko ke mai sida malas lalu ngaga diri mati, lalu dibap sida enggau pua lalu disabak ka sida, indah enda baka orang ti amat mati, Kira nyau tengah malam, antu nya pan datai ga baru, iya lalu niki ka langkau lalu dudok muak ka kaki iya ti gali. Nyau kira sapemenat pia meh pengelama iya udah gali, lalu numbit dada antu naka tulang iya. Laban tumbit iya bengat balat, antu nya pan lalu telentang. Bala sida pan lalu sama mantap sereta numbok antu. Nama agi deh tudah antu lalu rebah lalu laboh ka baroh langkau. Pagi siti sida meda punggu nyelutong garing-garing di kaki tangga, sereta nyau betibak tabik abi pantap enggau abi tumbok sida. Nya baru sida nemu nya punggu nyelutong ke udah beduan sida. Sida pan nyau ingat ka diri enda meri genselan kena ngenselan tanah, laban tanah nya apin kala alai mensia bejalai. Utai deka ngachau, enti kitai enda mai piring mengal mit kena nasih tanah ke pin kala alai orang bekerja. ANTU GISING Gurau nya nama Iban ti tampak nama sereta jelai berita agi jeman dulu kelia. Iya tu beberita laban iya tau padi, lalu sereta tau mimpi. Iya ditemu semoa orang di sebelah menoa ti bekelingi dia. Gurau enggau bini iya lama bendar nadai anak, datai ka umor seduai nyau manggai ngagai maia ti alai kitai enda patut beranak, nya baru seduai bisi nak. Bini iya ngada ka anak lelaki siko. Nyadi umor anak Gurau maia jerita tu nyadi baru dua taun. Leboh maia bumai betaun, dia tudah Gurau tu selalu dudi ngambu, lalu iya bumai ba tanah ti dikenggai ka olrang, tang taja pia iya selalu bulih padi, lalu tiap taun sida serumah nyanda padi ba iya. Nyadi taun siti, sida sarumah berimba, reti nya bumai kampong kayu besai. Gurau laban selalu dudi ngambu alai bumai ari sida serumah, iya pan lalu bumai ba keranggas ti di ujong jalai. Sida sarumah bisi didinga iya bejako ka iya, meda iya bumai ba tanah ngenyai nya. Tang Gurau baka ti enda ninga sida bejako ka iya. Udah sida tembu nebas nebang, sida pan lalu nunu, lalu umai pan angus bendar, laban kemarau ga bisi. Sida serumah sama bedurok nugal lalu enda berasai alai tegalan semoa sida serumah nya abis tugal. Nyadi nyau datai ba maia ngetau, sida serumah pan sama-sama bemalam ba umai laban enggai berundang ari rumah. Hari siti kira maia ngisar nutok, dia indai tuai orng siko ti tinggal di rumah benama Belindong laboh ari tangga benong iya deka nurun mandi. Iya ke laboh nya tadi lalu luput, tambah mega laban iya nyau tuai lalu enda tan isi agi . Sida ke tinggal di rumah nyau enda nemu chara agi ngidup ka iya, tambah mega kaban uchu iya nadai di rumah. Sida ti tinggal di rumah lalu nerantang ka setawak begau. Ninga orang di rumah tak nerantang ka setawak begau baka nya, dia sida ti bemalam di umai lalu mulai kadiri ka rumah begaut-gaut nyangka tak bisi munsoh ngalah ka rumah, lalu bisi nega ati sangka ka rumah angus. Nya alai sida nyau naka ulih penyampat mulai ka diri ka rumah. Leboh sida datai di rumah, nya baru sida nemu nya indai orang ti benama Belindong laboh ari rumah. Nyadi sida Gurau menyanak enda ninga setawak, lalu orang bukai pan nadai ga madah ka sida menyanak di ujong jalai, tambah mega orang bukai ngumbai sida sama ninga setawak nya. Nyah tinggal meh sida menyanak kadiri-diri di ujong jalai. Nyau maia pukul sambilan malam, udah sida menyanak badu makai lemai, dia sida tiga ninga nyawa orang ngumbai ukoi. “Sapa meh orang ngumbai ukoi malam hari baka tu. Nyangka sida nya ngasu meda bulan terang kini,” ko Gurau nganu bini iya. “Nadai orangn kala ngasu di menoa tu malam hari, ukai nya mensia deh, tentu nya antu,” ko bini iya nyaut. Ninga munyi nya, sida tiga menyank pan lalu tama ke dalam kibong, laban nyau bisi berati takut ninga utai tak nyelai nya. Bulan pan amat terang bendar ga malam nya, laban nyau peranama. Enda lama udah nya, dinga nyawa orang ke ngumbai ukoi nyau mansang semak kesemak. Udah nya dinga nyau ngas ka ukoi. “Ass Sabit ass ! Sabit pemelit moa tepayan ! Ass Belang ass ! Belang pengerobang babi bandam !, “ Dinga ukoi nyau nalak di baroh langkau sida menyanak. “Oh ! Antu meh nya deh !” ko Gurau nganu bini iya. Seduai pan sama beberap ka anak seduai lalu ngerendut iya enggai ka iya nyabak. Gurau nemu nya ukoi antu laban nyawa ukoi antu enda sebaka enggau nyawa ukoi kitai mensia, lalu gamal ukoi nya mega lain agi ari ukoi kitai mensia, laban iya nya pasun. Pasun tu bansa jelu lalu iya nya sigi endang ukoi antu, gamal iya mit agi ari ukoi kitai mensia, semina besai agi ari tupai. Enda lama udah nya dinga kaki antu nyau redup-redup, mansang ngagai langkau sida, leboh antu nya datai semak langkau, dia iya lalu bejako. “Apo ! Maioh bendar babi tu ditu, tang babi tu nyau tama lubang batu.” Antu pan lalu nyeru ka nyawa iya. “Wooo ! Wooo ! Wooo ! Udah iya nyeru nya tadi dinga bala antu bukai nyau chapoh mansang kia, datai sida dia, sida lalu bejako. “Udah ulih nuan babi, Gising ?” “Eh ! Dini ari nya ulih aku, enda meda bala babi nyau tama lubng batu nya.” “Meda nuan tak ngangau ka kami meh.” “Nya meh aku ngangau ka kita mai kita ngulih ka babi tu,” ko antu Gising nyaut sida. “Kati jalai kitai ngulih ka babi tu deh Gising ?” ko tanya sida bukai. “Tepok meh ulih kitai awak ka iya pansut,” ko iya nyaut bala sida. Bala antu nya pan lalu nepok sida Gurau menyanak dalam kibong. Asap ti kena bala antu nepok sida Gurau menyanak balat bendar. Nya alai anak tudah Gurau nyau nyabak, enda tan agi. Makin lama makin balat ga asap dikena bala antu nepok sida dalam kibong. Anak Gurau nyau rauh-rauh dalam kibong, nyau abis tekemi-kemi abis tebira-bira laban empa pemalat asap dikena bala antu nepok sida. Gurau empu pan nitik ai mata laban asap. Tudah bini Gurau abis kemi ba kain, deka pansut takut ga ati, laban antu endang ngipa sida pansut. Anak seduai nyau enda dapat nyabak agi, laban nyau ka luput. Nyau kapuas bala antu nepok sida menyanak, hari pan nyau dini hari. Meda hari nyau dini hari, dia Gising katuai bala sida antu lalu mai sida pulai. “Oh ! Pulai kitai tu, nyau ka malam hari tu, pagi ila kitai nepok lubang tu baru,” ko iya nganu bala sida. Bala antu pan lalu mulai ka diri ngagai kampong. Hari pan nyau tawas bendar, Gurau angkat lalu deka madam ka api, tang iya nadai meda api dia. “Nama ditu tak nadai bekau api dikena bala antu nepok kitai menyanak demalam deh,” ko Gurau nganu bini iya. “Ni nya bisi temu nuan bekau. Nama deh enda antu. Enti kitai mensia nepok jelu nya baru bisi dipeda bekau api,” ko bini iya nyaut. Sida tiga menyanak pan lalu beguai-guai mulai ka diri ka rumah. Leboh sida mansa langkau orang bukai, dia sida meda pintu langkau umai orang bukai ditambit magang. Mansa langkau ditambit ga, mansa langkau sabuah ditambit ga. Nya baru sida tiga menyanak nemu orang nyau abis pulai ka rumah magang. “Nama meh kabuah orang tu nyau pulai magang,” Ko Gurau nganu bini iya. “Eh, nyangka orang di rumah bisi nerantang ka setawk kini, tang kitai menyanak enda ninga, laban kitai jauh di ujong dandang,” pia ko bini iya nyaut. Sida tiga pan datai di kaki tangga, dia sida tiga betemu enggau orang baru deka nurun kumai magang ngetau. Sida ke nurun kumai lalu nanya Gurau meda sida tiga tumu amat pulai ka rumah pagi nya. “Nama main kita menyanak tak tumu amat pulai ka rumah pagi tu deh Gurau, mai anembiak ngenumu nya ?” “Tumu meh kami menyanak pagi tu, laban bisi utai ngasoh tumu, nya alai kita anang guai nurun dulu, pulai ka rumah baru, lalu aku deka nusoi berita kabuah kami menyanak tu tinggal di umai demalam,” ko Gurau nganu sida serumah ti baru deka nurun ka umai. Bala sida ke deka nurun ke umai nya tadi lalu nikal pulai ka rumah ka baru, labn ninga jako Gurau nusoi berita sida menyanak ti tinggal di umai malam nya. Pagi nya sida serumah sampal bendar datai ba ruai Gurau laban deka nemu kabuah sida menyanak ngenumu nya pulai ka rumah, tambah mega iya udah madah ka diri deka nusoi berita ka sida serumah. Sida serumah enggai enda nemu berita ti deka ditusoi iya. Nyadi anembiak lelaki siko ti dudok semak bini Gurau lalu nanya iya. “Kati kita enda pulai lemai kemari deh ibu ? Kati enda ninga setawak ti diterantang ka kami ke tinggal di rumah ?” “Oh ! Enda meh kami ninga setawak ti diterantang ka kita lemai kemari deh igat. Nama utai diterantang ka kita deh igat ?” ko iya nanya anembiak iya. “Badu enda nerantang ka setawak meh kami ibu, laban Ini Belindong laboh ari tangga, benong iya deka nurun mandi. Iya mai labu tiga igi, labu ti dibai iya abis pechah ditinggang iya laboh. Iya lalu luput, lama bendar kami ngidup ka iya, nya alai kami lalu nerantang ka setawak begau, laban enda nemu chara ngidup ka iya.” Ko anembiak nya nusoi ngagai bini Gurau. Agi deka tudah anembiak nya bejako, alai orang tuai nyau ngerara iya, laban sida deka ninga berita ti ditusoi Gurau. Gurau pan lalu bejako ko iya. “Lemai kemari kira pukul samilan kami menyanak ninga orang ngumbai ukoi, enda lama udah nya dinga nyau ngas ka ukoi di baroh langkau kami. Ninga ntu nya lalu bejako madah ka babi nyau tama ka dalam lubang batu. Iya pan lalu nyeru. Seru iya inggar bendar nyau munyi guntor. Enda lama iya udah nyeru dinga nyawa nyau chapoh magang kia. Udah bala sida datai dia, sida pan lalu nepok kami menyanak. Tudah igat laban agi mit nyau luput, kami duai indai iya sama nyau naka ulih nat ka diri. Kemi nyau pansut ngapa, laban nat ka asap bala antu ti nepok kami menyanak. Hari pan nyau ka tawas tadi, nya baru bala antu nya mulai ka diri. Leboh aku ngangkat ka diri deka madam ka api dikena sida nepok kami menyanak, aku nadai meda bekau api di baroh langkau. Bala antu nya madah ka diri deka nepok kami baru malam tu lagi. Nya alai aku nanya ka runding ngagai kita maioh. Enti nitih ka runding aku ti udah kena penusah kena perinsa ka antu nya, aku deka malas pengawa sida iya ti udah beduan lalu deka muai nyawa kami menyanak.” Nyau ka lama bala sida serumah udah berunding ka pekara nya, baru runding sida putus. Lalu ka pemutus runding sida sabala, dia sida sama deka enggau Gurau malas pengawa antu. Pagi nya sida lalu sedia ngansah duku ngansah sangkoh. Hari pan nyau umbas endor nurun, bala sida lalu nurun. Sida datai di umai hari kira pukul lima lemai. Sida lalu ngantung kibong ba tanah semak langkau, laban langkau enda umbas alai sida. Kira maia nyau pukul tujoh lemai, dinga bala antu nyau chapoh. Gising laban iya katuai sida, iya dulu datai dia. “Apo ! Nyau nambah babi pagi tu. Peda bekau ditu maioh amat.” Bala antu nya gaga bendar ati meda bala babi maioh dia. Sida lalu nyendia ka diri deka nepok bala sida Gurau. Duku enggau sangkoh sida diengkah ka sida di tisi magang. Udah sangkoh enggau duku diengkah ka sida ka tisi, sida pan lalu belaboh nepok. Nyadi Gising lalu deka nungkun ka api semak kaki kibong apai tuai orang siko. Kaki apai tuai dalam kibong nyau kena tegu Gising nungkun api. Apai tuai dalam kibong nyau enda tetat ka ati diri agi, iya lalu numbok antu Gising ba dada ari dalam kibong. Nama agi deh tudah Gising lalu entula rebah enda tepadah ka nyawa diri agi. Sereta Gising tuai bala antu udah mati sida pan lalu sama angkat ari kibong lalu mantap sereta numbok bala antu. Bala antu nya tadi, meda tuai sida udah mati nyau enda ati ngelaban, lalu sida rari ngidup ka nyawa diri. Bala sida Gurau lalu ngagai bala antu, rumput nyau tusut, babas nyau tawas alai sida begagai. Sida nyamai ngagai bala antu Gising laban bulan terang bendar malam nya. Leboh bala antu nyau rari sida lalu badu ngagai. Orang ti nyata bendar gi ka sida sebala nadai lebih ari Gurau, nyangka iya agi ringat kadiri udah dikeduan bala antu Gising. Udah sida badu begagai ka bala antu Gising nya tadi, sida lalu mulai ka diri ngagai langkau. Bala sida enda pulai ka rumah malam nya, laban udah lelak begagai ka bala antu. Sida lalu nat ka diri dia malam nya nganti hari tawas. Nyau pagi siti, dia sida meresa semoa bangkai bala antu Gising di sebelah umai. Leboh sida angkat pagi nya, dia sida meda bangkai nyumboh siko besai bendar garing-garing semak langkau di tisi kibong sida. Udah nya baru sida nemu nya nyumboh ti udah mali diri nyadi antu lalu beduan sida Gurau menyanak. Bangkai bala nyumboh nyau baka garing di sebelah umai. Nyadi Gurau laban iya pedis ati udah dikeduan bala antu nya tadi lalu mepat bangkai antu nya datai ka nyau semina rampang agi tinggal. Udah sida nemu penyampau nyumboh mati dibunoh sida malam nya, sida lalu mulai ka diri. Penyampau bangkai nyumboh mati bisi empat puloh enam iko. Nyumboh tu jelu ti selalu deka mali diri nyadi antu. Enti kitai bejalai ba kampong, leboh kitai ninga orang ngangau munyi tu. “Oi ! Oi ! Oi !” Kitai anang nyaut iya, laban nya ukai mensia, iya nya nyumboh ke udah mali diri nyadi antu. Iya deka mai kitai tesat. Suah bendar orang nyaut iya lalu tesat datai ka dua tiga malam di kampong enda nemu jalai mulai ka diri agi. Pia mega enti kitai meda nyumboh betayun di randau, lalu liur iya mentali nitik ka baroh, kitai enda tau enda rari, laban iya deka mali diri nyadi antu. BUNSU NYUMBOH Dalam rumha panjai sabuah bisi orang siko nama iya Lalang. Nyadi iya tu agi bujang, tang enti nitih ka maia umor patut alai ngator diri ngaga ruang bilik, laban umor iya nyau ka lanjor. Umor iya maia cherita tu nyadi kira tiga puloh taun. Kabuah iya baka nya laban iya bisi penanggol mimit, ukai ka tegal iya enggai. Penanggol ngasoh iya luan ngator diri ngaga ruang bilik, laban iya enda manah kulit, lalu sida ka indu enda tentu rindu begulai enggau iya. Iya orang ke bisi bendar penemu ba adat lama sereta bisi bendar basa enggau orang tuai tauka biak. Iya orang ke mereti lalu penemu iya endang pulai ka pemanah magang. Taja umor iya maia nya agi biak, iya endang dibasa orang ba penemu. Nyadi taun siti sida Lalang tu bumai kampong, berimba, laban leboh maia nya agi bisi kampong tuai. Menoa tu agi kampong, nya alai jelu agi bisi, leboh maia bumai, umai enda tau enda di ibun. Nyadi iya diasoh apai iya ngibun umai sida enggai ka dikachau bala jelu. Iya lalu ngibun umai sida, laban umai sida tisi ari enggi orang bukai nya alai jelu deka bendar nguji ngachau umai sereta enggau utai ditanam sida. Tang lebih agi ari semoa nya bala jelu nyumboh ti udu agi ngerusak utai ditanam sereta lalu ngachau padi mega. Bala nyumboh tu maioh bendar datai ka empat –lima puloh iko dalam seraban. Leboh bala jelu tu datai ba umai sida lalu bepakai ka jagong, entimun enggau semoa utai ditanam orang di umai nya. Sida mega deka bendar berurut ka tangkai padi. Lalang tusah bendar ati meda bala jelu tu enda ulih buru iya, lalu pia mega sida pintar bendar. Enti leboh iya nan peti tauka bubong, sida nemu bendar lalu enggai tama bubong tauka pangka peti nya. Nyau ka puas iya ngiga akal dikena iya munoh bala jelu nyumboh, dia iya lalu ngaga laja dikena iya nyumpit jelu nya. Udah iya tembu ngaga laja iya lalu mansang ngagai tisi umai lalu ngipa bala jelu nya nganti sida datai kia. Hari nyau kira satengan niki mata panas, peda iya bala nyumboh nyau baka guyat sebelah puchok kayu mansang ngagai umai sida. Bala nyumboh datai semak iya ke belalai, dia iya lalu belaboh nyumpit. Sumpit siko salah, sumpit siko salah ga . Nyau ka puas iya nyumpit, laja iya nyau abis, bala jelu nya nyau datai ba umai sida lalu bepakai ka utai ditemu sida ba umai. Meda jelu nya udah datai ba umai, dia iya ngelengka ka sumpit, nyintak duku lalu ngagai bala jelu nya tadi. Sereta bala nyumboh meda iya, sida lalu rari. Iya lalu nitih ka sida. Titih ka iya sahari-hari nya, bukit diturun bukit ditiki, sungai di ulu sungai di ili, lembang pelakang pulai ka ai. Nyau kalama iya nitih ka bala jelu nya tadi, dia bala jelu nyau nurun ka tanah, lalu bejalai baka kitai mensia. Enda lama udah nya, dia iya nyau meda sida nya baka kitai, ukai jelu agi. Ati iya nyau ngesal meda sida nya tak nyau baka mensia, tang taja pia, iya agi mengkang nitih ka bala sida nya. Nyau lama iya bejalai nitih ka bala jelu baka mensia nya tadi, dia deh siko ari bala jelu nya bejako enggau iya. “Aram meh Lalang sama enggau kami, lama apai udah ngasoh aku mai nuan nemuai ngagai kami, tang aku lalu apin sempat mai nuan, tambah mega nuan nadai kala bejako enggau kami.” “Deka lalu meh aku tu,” pia ko Lalang nyaut indu nya tadi. “Bajik bendar ga gamal indu nyumboh nya, “ ko ati iya, “enti nya tak mensia ni enda rindu begulai enggau nya, tang taja pia, enti iya bisi ati rindu ka aku deka meh aku, enda beduli ka nya ukai mensia,” ko iya bejako kadiri. Nyau kalama iya nitih ka sida nya tadi, sida nyau datai ba tepian ai sida nyumboh. Indu ti bejako enggau iya lalu ngasoh iya mandi enggau sida. Iya lalu sama mandi. Indu nya tadi lalu mai iya niki ka rumah. “Aram meh Lalang niki ka rumah, tang nuan anang dudok ba ruai orang, dia aku tama lagi, di ruai nya ga nuan dudok,” ko indu nya ngajar iya. Sida lalu sama niki ka rumah. Datai di ruai, orang bela ngumbai Lalang dudok magang, tang iya madah ka diri apin. Nyau datai ba tengah rumah indu nya tadi, indu lalu tama ka bilik, Lalang lalu dudok gab a ruai nya. “Dudok meh Igat. Nya katas kia,” ko apai tuai orang ti dudok ba ruai nya. “Ni orang enggau nuan deh Igat ? Taja kadiri nuan ? “ “Au taja kadiri aku tu tadi, lalu nyereta sida ke pulai ari uma,.” ko Lalang nyaut apai tuai orang nya. Hari nyau numbas endor makai, orang ngangau ka makai ga ari bilik. Seduai lalu tama makai ka bilik. Udah tembu maakai apa indah lalu pansut ka ruai. Lemai nya orang maioh bendar ngulu Lalang kia. Sida berandau maioh utai dikenang, enda berasai alai hari nyau tawas. Sida sarumah nya enda tentu bemunyi ninga jako Lalang, laban ari engkah jako iya enggau ari jalai iya mansut ka jako sida nemu iya nya endang orang landik sereta mereti. Lebih agi apai tuaai orang nya tadi endang enda bemunyi ninga ka penemu iya. Sakumbang ninga iya berandau enggau sida serumah semalam nya, iya bisi ati rindu ka Lalang. Tawas hari, tampong tawas, malam hari tampong malam, ga sida berandau. Sida serumah endang enda mindah dalam kandang tiga hari, tiga malam. Apai tuai ke alai Lalang dudok nyau madah ka diri. “Aku tu meh tuai bansa jelu nyumboh, tang kami endang mensia dulu menya. Kabuah kami nyau nyadi nyumboh baka tu laban dibai aki in kami menya. Tang diatu kami agi nyadi mensia baka kita, enti kami nurun ka tanah kami bebali nyadi jelu. Nya alai aku Igat bisi ati deka nusoi ka nuan mimit pasal pun kami nyadi jelu dibai aki ini kami menya.” “Oh, nya manah bendar, enti nuan deka nusoi ka aku cherita nya,” ko Lalaang nyaut jako tuaai nyumboh nya tadi. “Dulu menya Igat, berapa serak, berapa turun menurun tu udah kami nyadi jelu. Nyadi dulu kelia mensia agi begulai enggau antu enggau jelu, lalu jako pan sama agi bias. Bisi sekeda mensia tau ngasoh orang bukai enda meda sida, lalu bisi mega sekeda tau ngasoh pangan diri tau nyadi jelu, nyadi ular, nyadi kala nitih ka asoh sida. Tang utai nya jarang nyadi, laban mensia enda tentu ngembuan ati ti enda manah baka nya. Nyadi sekali maia lapaar pungkang datai, lalu hari pan balat bendar kemarau leboh nya, sungai jarang bendar agi bisi ai. Nyau kepuas mensia merinsa baka nya, dia sekeda tuai raban bansa lalu baum. Leboh semoa sida udah sampal datai, dia sida betanya ka runding ari siko siko. Nya alai bejako tuai siko, iya madah ka diri enda nemu idup di tanah agi, laban nadai pemakai. Nya alai iya lalu mai kaban iya terjun ka ai lalu nyadi baya, iya nya indu , tang iya katuai sida. Nama iya Entayang. Nya alai datai ka sehari tu semoa baya ari turun Entayang magang. Enti kitai merau di ai lalu tepeda ka baya deka ngagai kitai. Kitai lalu madah ka diri peturun Entayang, baya enda agi ngagai kitai, laban kitai nya sama kaban sida. Udah nya bejako ga tuai siko, iya madah kadiri enda ulih idup ngereja umai, laban padi tau jai buah, lalu tambah mega iya enda tentu deka tumboh ba tanah ti enda manah. Iya madah ka diri enda ulih mantun, ngetau, ngangkut, ngindik, nyembui, ngisar, nutok, nyumai, udah nya baru tau dipakai. Iya tama ka bilik lalu ngambi laletan lalu diachok iya kadalam lubang burit iya, iya lalu niki kayu mai kaban iya nyadi jelu. Meda iya udah nyadi jelu baka nya, semoa kaban iya enggai tinggal kadiri di tanah, sida lalu sama ngambi laletan siti siko lalu ngachok ka ba lubang burit diri magang. Udah nya sida lalu sama niki kayu lalu kemaia nya sida bejelangkit ba puchok kayu lalu rari ka kampong ngiga buah ka pemakai sida. Nya meh baka pun kami tu nyadi jelu.” “Nyelai bendar ga cherita nya aya,” ko Lalang. Nyau kalama Lalang udah diau dia, iya selalu bejalai mansai nubai, maku nubu dibai indu nya tadi, anak dara tuai nyumboh. Nyau kepuas seduai begulai baka nya, dia seduai nyau bisi pengerindu ka pangan diri. Indu dara tu tadi dikumbai orang Anak Bunsu Nyumboh. Nama iya Endu Yak Terenak Bungai Mau, Puchong Begantong Liau-Liau. Iya tu anak tunggal tuai nyumboh. Nyau kelama seduai begulai, dia Endu Yak nyau enda tetat ka ati diri agi, iya lalu madah ngagai apai iya pasal ulah seduai. Ninga iya munyi nya, tuai nyumboh tu lalu ngempuru ka sida serumah> Iya lalu nerang ka pendiau Endun Yak enggau Lalang ti nyau bisi pengerindu ka pangan diri. Ninga jako iya munyi nya sida serumah sama bela gaga magang, Nyadi tuai nyumboh tu enda temu nama laban iya enggai madah ka nama diri. Leboh apai indi iya deka meri iya nama leboh iya agi mit menya, iya enggai digaga ka orang nama laban iya endang bisi nama diberi antu. Iya deka madah ka nama diri, enti anak iya benama Endu Yak udah belaki. Nyadi sida serumah lalu nimpoh hari melah pinang Endu Yak enggau Lalang. Timpoh pan nyau dtai orang lalu ngerami seduai nikah. Sida serumah maioh bendar mabok, laban tuak maioh di irup malam nya. Nyau malam, dia sida nyau mantai ka pemunggah diri. Sida rami bemain malam nya. Sida rami bendar alah datai ka hari tawas. Pagi siti, nya baru tuai nyumboh lalu ngempuru ka semoa sida serumah indu enggau lelaki, tuai enggau biak. Udah semoa sida serumah datai magang, dia iya lalu bejako, ko iya. “Aku tu naka pengaga ati meda diri bisi mensia, meda diri udah bulih peredah enda ningkoh, bulih beliong enda ngamboh. Laban aku endang udah dipadah ka antu aku endang bisi nama aku, kita semina nyebut aku Apai Endu. Laban udah semaia antu enggau aku, udah Endu Yak belaki, nya baru aku madah ka nama diri ngagai kita. Nama aku diberi antu, Mangkam Penelan Tekang Batu, Mingkai Pemegai Moa Pasu. Nya alai kita lebih nemu, aku endang enda kala pungkang pemulih padi.” Nyau lemai siti, dia Lalang enggau Endu Yak diasoh orang dudok berimbai ba setawak. Lalang bisi bendar berasai malu, laban iya nemu diri enda tentu manah isi enda sebaka enggau orang bukai. Datai apai tuai orang siko mai manok lalu miau seduai. Tu munyi leka biau iya : “Oh ha ! Oh ha ! Oh ha ! Sa , dua, tiga, empat, lima, enam, tu-u-joh ! Giau-giau batang kayu sibau, Tebang bujang anting ambi ka titi, Aku miau enggau manok lanjau, Miau seduai baru ka jadi melaki bini, Getar-getar akar randau kubal, Meraka jalai raya, Charik kain batik, Ganti labong pelangi, Pechah periok tanah, Ganti periok petani, Padam bulan, Ganti matahari, Parai orang ka tuai, Ganti tuboh kami. Aku miau seduai tu, Baru deka jadi melaki bini, Kaki aku bediri chegit-chegit Bediri di tikai anyam janit, Tapa kiba jari chawit, Miau enggau selinggau manok kunchit, Miau seduai baru deka jadi melaki bini, Enti enda di biau enggai ka nyawa seduai, Tesepa laya tepanchit, Enggau orang ka bukit lebor api, Kaki aku bediri chukka-chukak, Bediri di tikai anyam lambak, Tapa kiba jari sapiak, Miau enggau selinggau manok bekuak, Miau seduai tu baru deka jadi melaki bini, Enti enda dibiau enggai ka nyawa seduai tesepa laya suyak, Enggau orang ka lebak sengkar titi, Kaki aku bediri jengan-jengan, Bediri ditikai anyam betipan, Tapa kiba jari kanan, Miau enggau selinggau manok jelayan, Miau seduai tu baru deka jadi melaki bini, Enti enda dibaiu enggai ka nyawa seduai tesepa laya danjan, Enggau orang ka sebayan mandai mati, Nya alai seduai tu ga udah dibiau, Seduai tu baka pisang bandong anak, Baka tuba bandong rarak, Enti seduai bumai bulih padi, Enti seduai bedagang, Seduai untong bulih emas, Intan bekati-kati, Enti seduai beranak, Anak sekula pandai nyadi kerani, Gayu guru seduai tu, Gerai nyamai nadai apa ko petara, Baka bukit seduai ngambu tuchong, Baka jala seduai ngambu kebong, Seduai gerai kitai pan gerai, Sama nyamai nguan menoa.” Udah apus biau iya manoh lalu disayat lalu kena begenselan. Tembu bebiau nya pengawa melah pinang pan abis. Seduai lalu begulai melaki bini baka orang maioh. Nyau kelama seduai udah jadi, Endu Yak lalu mai Lalang mansai, seduai lalu nyau ga nurun mansai. “Nyadi tua tu jauh mansai,” ko bini iya nganu Lalang. “Barang ko iya meh,” ko Lalang nyaut iya. Seduai lalu nyau ga nurun. Nyau jauh ngejang ka rumah sida, peda iya bini iya tak nyadi nyumboh. Bini iya bejelangkit nengah puchok kayu, iya bejalai nengah tanah. Nyau kepuas seduai bejalai, dia seduai lalu besatup enggau bala orang ke ngasu. Orang ke ngasu nya tadi sida Lalang serumah, lalu apai Lalang empu bisi ga enggau orang ngasu. Sereta iya meda Lalang, sida lalu ngangau ka iya, anang ka iya ka nyaut, tang ngasoh iya nyau tabun-tabun rari ka sida. Meda iya rari sida lalu ngagai iya. Nyau kepuas sida belampat ka iya, baru iya ulih sida. Bini Lalang lalu nyau rari nadai temu sida agi. Sida lalu pulai ka rumah naban ka iya. Datai di rumah orang sama bela gaga magang meda sida bulih Lalang, enda nemu iya agi idup baka nya. Iya nyau enda nemu bejako, nyau udah dipegawai ka sida, nya baru iya nemu bejako baka selama. Udah iya nemu bejako, nya baru iya nusoi berita diri udah jadi enggau Anak Bunsu Nyumboh. Iya mega nusoi cherita ke ditusoi mentua ka iya ngagai orang maioh. Sida serumah rindu bendar ninga iya nusoi berita ka sida, tambah mega laban Lalang tu sigi endang orang ti landik bejako, lalu nemu nipan lalu nemu nusoi cherita ngasoh orang ketawa. Ari cherita Lalang nya tadi, kitai datai ka diatu nemu bebiau leboh baru jadi melaki bini. Laban nya endang Lalang empu udah dibiau bala nyumboh leboh iya jadi enggau Endu Yak. Kenyau ari nya iya lalu bisi berati ngesal ka diri udah kelalu kasar enggau bala sida nyumboh ke ngachau umai sida. Iya ngajar bala sida serumah enda ngasoh sida kelalu merinsa ka jelu. Udah nya iya lalu ngator pendiau diri ngaga ruang bilik, iya jadi enggau Endu Nyapai Daun Rubai Lepai-Lepai Dipuput ka ribut , Endu Endat Laletan Karap tau niap bala semut, nya indu bajik agi ari indu sida serumah nya. Bumai Lalang seduai bini iya selalu bulih padi, maia meti, manjok selalu bulih jelu. Senang idup lantang diau seduai melaki bini, lalu pia mega kitai ngajih ka diri bulih gerah, bulih mudh baka Lalang seduai bini iya.