JERITA TELAJAN

TELAJAN


 1. PEMUKA JAKO 



Nyadi ensera tu ditulis Moses Anak Beti lalu dikeluarka Borneo Literature Bureau dalam taun 1963. Ensera tu mega udah menang ba pekit nulis ensera ngena jako Iban dalam taun 1963. Nyadi Moses Anak Beti tu ada ba Rumah Empawi, Nanga Sekikat, Kabah, Kanowit dalam taun 1930, lalu penatai iya ari menoa Engkari, Ulu Ai, Lubok Antu. Dalam taun 1936 nyentuk ngagai taun 1941 iya besekula ba St. Francis Xavier, Nanga Kanowit lalu ngetu kategal perang Jipun. Iya mega bekerja dalam taun 1941 nyentuk ngagai taun 1945 nyadi kerani ba Mitsui Busan Khaisa di Nanga Kabah. Lalu dalam taun 1945 nyentuk ngagai taun 1954 iya diau sereta gawa di menoa iya di Lubok Antu. Lalu dalam taun 1954 nyentuk ngagai taun 1955 iya gawa nyadi kerani ba Liddel Bros Co Ltd, Batang Baram & BMP Drilling Party Suai. Lalu dalam taun 1956 iya diau lalu gawa di menoa sida di Lubok Antu baka orang maioh. 2. SERABANA TELAJAN Nyadi lemai siti leboh maia Telajan nyau bujang raya, dia iya lalu ngempuru ka samoa sida sarumah. Udah samoa orang sampai datai dia iya lalu madah kadiri deka belelang ngagai menoa orang. “Aku tu,” ko iya . “Deka belelang netak kedang randang begagaii, deka pegi ka Jawa Jambi napat tisi langit landai.” Ninga jako iya munyi nya tak ngenong mega apai iya Keling baka manok sabong besara bulu, tak tepagang baka lang bedua lampang tekang jelu. Kabuah iya pia, laban iya tekenyit ninga Telajan bangat nadai semaia deka nurun bejalai. “Au, kamaia nuan bekejang deh anak ?” pia ko Keling. “Enti utai nadai nanggul, pagila nurun meh aku, apai, tang aku enda mai kaban, angka orang enda tan merinsa dibai aku,” pia ko Telajan. Indai iya Kumang enda ngasoh iya bejalai kadiri. Tang Telajan enda ngasoh indai iya bangat irau ati. “Laban dalam dunya tu indai, antu madah ka aku, nadai utai tau munoh aku.” Keling lalu nanya ka menoa orang deka dituju iya bejalai. Nyadi saut iya, “Laban mimpi aku apai, dasoh indai tuai orang jadi enggau indu benama Endu Lulong Bengkong Bungai Api,, Dayang Linggang Nengeri, Lulong Bengkong Bungai Bulan, Dayang Tekang Mau Serugan.” “Lalu siko ga agi petunggal aku, ko antu dasoh iya ambi aku ka bini, benama Endu Kemeli Kemantan Padi, Dambi Mimpi Nyadi Raja, Kemelat Bungai Lensat, Dambi Kenyap Tindok Lina.” “Enti aku enda jadi enggau indu dua iko nya, nama aku enda parai, aku gila. Nyadi menoa sida nya di Penyuan Batu Bulan Baka Papan Lantak cheremin, Penyuang Batu Bintang Kitang-kitang Baka Tampang Ngena Disalin. Menoa nya, menoa Rengayong bepadong ka lumpong besi baja Bujang Linggang Menoa. Nya nama apai Lulong Bengkong Bungai Bulan. Lalu menoa nya mega dipangkang Pengiran Jurai mangkang Tisi Langit Salang Mangkang Lenggang Bintang Berakit.” “Iya tu Apai kemeli Kemantan Padi. Menoa jauh amat ari tu apai, lapan belas taun baru aku tau datai din, enti nadai utai dikena.” Ninga munyi nya, nadai mega jako sida Keling, lalu dasoh mega enggai ka anak tak nyau parai ngapa, enti enda nitih ka jako antu. Udah abis jako nya, orang nyau ngirup nyau samoa indah, laban selamat ka Telajan deka nurun belelang. Udah nya tindok mega meh orang kemunok ini mejam melanjan mansau sahari. 3. BERADU Udah meh lapan belas kenyap malam nya hari pan nyau teringkas tawas. Udah makai udah apa indah, Telajan pan nyau nengkira diri deka mupok. Pasok ka iya engkerimok baka kemujok mati telentang. Pasok ka iya unus pit saratus baka Beketan Tulus pulai belelang. Pasok ka iya simpai rangki cheli-cheli, baka semalau ili nepan di rangkang. Pasok ka iya demam ngeraran di dakuan buku ruas tulang. Diadu ka iya langgu tingga berua mangka di janga bau nuking. Lalu dibelit ka iya sirat sakechit tau dikena nekang langit kamarau langkang. Dadu ka iya sirat seguma-gumol berat sapikul lapan pengedang. Tangkup ka iya ketapu lingu-lingu ujak bulu Belajau lelang. Tangkin iya tikai burit peda tak bendit endit baka labit madu midang. Nya baru tangkin iya luching dinga beranaing munyi naning meling lubang. Tangkin iya belading unding beranaing makai untak tulang, dajap tajam penyapan randang. Tangkin belikar lapar puak menoa badi andai bemata changka, Di ubut munjong jejampong. Kebal asal tibak tangkal dibuku ruas tulang penyelinting sangking ditunjok jari butang. Batu ratai bisi ga iya mai ngambi tegar bejalai lempong nyingkang. Batu lemetak bisi ga iya mai kena nujah awak menoa orang. Nya baru san iya enteran banang tunsang. Pegai iya terabai simbang punggang. Dibai iya gagong kulit kijang langit nyawa nyaris begigit nyelepak gentilang baroh remang. Gagong kulit remaung nyawa negong di moa lubang. Peda penyigat Telajan balat amat ari antu jukal berundang petang, Peda tak rarentau baka antu buyu pulai nunang bini orang. Bangat kering ari Saging pengulor rintong puang sigau ari lalau pandang nyang. Peda mata enggi iya baka pelaga leka kelam, Peda tachak udu tampak ari bulan meratagan. Ukir rusok gerayuk nandan jelayan, Kelinggai pah deduyah lapan tangkan. Bok enggi iya kelapong mas mau serungan. Udah tembu iya nengkira diri peda tak pansut Endu Kunchi Hari, Singkum Rapit nadai meranggang, Gemurau Mau Tuchi ulih muntas di kandong. Nya ga bini Mabong mai tinchin salin Selimbau Pininjau rawak dunya, Peda tak chinang-chinang baka bara api, mesai janggut undai. “Tu adi aku Telajan Nempap bukit tumpur nyadi emperan, Tedong nyelingkong mantok melit Iko bebelit dalam bulan. Tinchin aku tu bai ulih nuan kena nuan belelang netak kedang randang besimpan.” Lalu dirasok ka iya di tunjok penchingan enggi Telajan. Peda tak lalu nyingkum. “Anang enda bejimat nuan ngibun tinchin aku tu enggai ka iya lenyau, adi wai,” pia ko Kunchi Hari. “Au meh ika,” ko Telajan. Udah nya baru iya lalu madah ka diri mupok ngagai sida sarumah, iya lalu betabi enggau samoa sida. Angkat ari nya baru iya nurun. 4. ANTU GALAU GERAWAN Lalu bejalai meh iya ngulu ai Batang Panggau Libau pegiau takang isang, Ai Merawa Lama munyi ka berimba bong nebang. Bejalai meh iya sahari-hari nya, malam hari bemalam ga iya, tawas hari bejalai ga. Iya pan nyau udah bejalai lapan hari lapan malam, nya baru iya datai di entigis Ulu Panggau ba menoa ke dikumbai di bukit Gemong Lemungut, Tuchong Ubah Ribut. Angkat ari nya, iya niki bukit nya sahari-hari nya meh iya. Iya meh hari nyau kira maia ngulih ka manok lemai, nya baru iya datai di tuchong. Udah nya iya lalu ngaga langkau lalu hari pan nyau malam. Udah makai, udah apa indah, iya lalu tindok. Kira maia tengah malam dia iya ninga tinchin iya bejako, “Apai-apai ! Dani nuan apai ! Antu apai, antu ! Angkat nuan apai !” Angkat Telajan, lalu merejok ka moa langkau. Peda iya Antu naka pemesai utai, Antu Galau Gerawan. Angka bulih enam depa peninggi antu nya, lalu pemesai iya bisi tiga pemerap. Dinga Antu nya lalu bejako, “Hah ham ! Hah ham ! Lagi iya ensepi asai, Nyamai dipakai ! Nyaman ditelan !” Telajan lalu bejako dalam ati diri, “Apu, pama antu nya, sepi asai nuan lagi. Antu Galau Gerawan nuan mungkal nanjal aku, mansang meh nuan kitu. Enda aku rari ka nuan.” Angkat Telajan lalu nangkin nyabur chudor pengundor bala penyerang. Jengkau sangkoh pegai terabai ada danti iya meh antu nya. Datai antu nya enda chechamang lalu nyamah sereta nangkap Telajan. Tak lalu ditelan iya enggau terabai-rabai enggau sangkoh-sangkoh meh tudah Telajan nya tadi. Ensepi diri udah ditelan antu dia iya ada mali diri nyadi tekang api ke menjadi mau ngerendang. Dia antu ensepi perut diri asai ka ditunu lalu dilua ka iya Telajan. Pansut Telajan ari perut antu, nya baru iya tak berimba nebang kaki antu. Pantap iya enda ulih, tumbok enda ga telih. Ensepi baka nya, leka ka iya sangkoh enggau nyabur, tak dipegai iya kaki antu, lalu dibiau iya kebaroh, peda kayu abis tumbang, biau katas tusor bukit abis ngeruang. Biau ka ai pechah batu galang. Dinga antu nyau rauh-rauh dinsah iya samalam-malam nya. “Parai aku uchu Telajan ! Bado agi uchu ! Badu saru aku uchu ! Isa aku meri nuan pengaroh batu gamang pengerak bala. Udu kering meh nuan tu uchu nyelingking kijang. Empai meh aku kala dinsah orang asai nuan tu uchu,” pia ko antu nya. Udah nya badu mega Telajan mangka ka antu nya. Peda tudah antu nyau melulor dilah iya nyau ka parai. Dambi Telajan ai dipanjah ka iya ba moa antu, nya baru antu nya ngeleda. Udah nya lalu diulih ka iya pengaroh batu gamang ari bungkus rajut, lalu disua ka iya ngagai Telajan. “Tu uchu, enda mudah batu gamang tu enti dikirah nuan, lalu imbor ka nuan ai iya, lalu datai magang samoa indu utai ke tau nyengat. Tu meh kena nuan ngelaban munsoh. Nadai tan meh orang dilaban nuan tu ila uchu. Tu aku udah alah laban nuan.” Udah nya pulai meh antu nya tadi, hari pen nyau tawas. Udah tembu Telajan makai pagi, iya lalu ninjau ngagai menoa orang ke deka dituju iya. 5. BUNSU RUAI Peda iya bukit Ringgit Mayang, betentang tujoh tangkan. Kilah nya dipeda iya bukit Kelebun Ambun, sataun mansang nunu, bangat jauh penapat dipeda iya. Udah iya ninjau, nya baru iya bejalai. Angkat ari nya sahari-hari nya, kira tengah hari baru iya datai di tuchong Balai Nyabong. Peda iya tinting nya tak sedandang nadai uras sakali-kali. “Apu badas amat meh tinting tu,” ko iya bejako kadiri berandau nengali. Dinga nyawa orang indu tak kalau-kalau ngangau ka iya niki. “Ngetu-ngetu anak Telajan Nempap bukit tumpor nyadi emperan ! Ngetu anak aku ngetu.” “Apu, sapa me nuan tu tak nganak aku ngapa ?” “Au, aku tu Bunsu Indai Ruai ke mangkang tatai panjai nyementang.” Malik Telajan meda rumah ka sabuah-buah, langkau dugau-dugau, sapintu-pintu. Peda iya indu siko bajik bendar gamal. Telajan pan lalu niki. Datai di rumah, dia indu nya lalu nganchau tikai, lalu ngasoh iya dudok. Udah nya, indu nya lalu ngambi sarang pinang sarang insap. Udah nya lalu dudok meh iya dia. Indu lalu madah ka nama diri. “Aku tu, Endu Tepiau Bekangau Lemai Endu Pating Buloh Kirai.” Iya lalu madah ka diri udah jadi enggau Keling, apai Telajan leboh Keling belelang mansa iya dulu menya. Udah nya Bunsu Indai Ruai tama kabilik lalu berapi surong kaki, surong jari. Dinga nyau dangai-dangai ngangau ngumbai makai. Tama Telajan ka bilik lalu dudok makai. Udah badu makai lalu diulih ka Bunsu Indai Ruai ai tuak, peda tak mili-ili penoh mangkok indu jalong bulih pemesai penangkup pala. Lalu dirup Telajan sepi manis amat. Udah nya iya lalu pansut ka ruai. Udah Indai Ruai tembu ngadu ka utai di bilik, dia iya lalu pansut ka ruai nitih ka Telajan. Dia seduai iya lalu berandau nyampau utai dikenang, betiu maioh betakang. Indai Ruai lalu nanya ka pejalai iya. Telajan lalu madah ka diri mansang belelang laban deka nepat indu ke dambi iya mimpi. Indu orang di Penyuan Batu Bulan Baka papan lantak cheremin. ‘Apu, jauh amat meh menoa orang nya deh anak. Nya orang diau di langit lapan belas serak. Tang nuan anang enda nuju menoa aki nuan Raja Kekura seduai aki nuan Raja Pelandok. Tang seduai nya diatu agi bedau di tisi langit din ngereja lubang mas lalu ngembuan lubang gemala. Lalu seduai iya bisi ngembuan utai ke tau di kena nuan bejalai kin. Enti nuan enda mansa menoa seduai nya tusah nuan datai di menoa orang nyin ila. Kadua, ajar aku, nuan anang enda jimat nengah jalai tu ila, laban menoa tu maioh antu ke deka nganu nuan.” Udah Bunsu Indai Ruai ngajar iya Telajan lalu madah ka diri deka mupok. 6. ANTU LAMBOR Angkat Telajan ngejang ka rumah Bunsu Indai Ruai lalu bejalai meh ga iya sungai di ulu, sungai di ili, nyidi menasan jalai jani. Nyau kelama baru iya datai di Bukit Ringgit Mayang, betentang tujoh tangkan. Di tiki iya bukit nya lalu melunggang sapiak, udah nya niki baru. Iya pan nyau datai ba tangkan ka tujoh lalu manggai di punjong, dia iya lalu merening ka ujong jalai. Peda iya antu nyau ngenjing baka kain kesumba, ngeli iya nyau ngerising meda Telajan. Pala iya lunchung belancham baka ijap bubu, mata iya sigi-igi aja. Bulu iya bauh nyau nyelembaian. Tak nyeringgang meh penudok antu nya dia, nya ga jari iya kekamang deka nangkap Telajan. “Apu, mangah amat meh antu tu deh. Tentu tu meh Antu Lambor ko sida apai,” pia ko Telajan bejako kadiri, berandau nengali. Mansang Telajan semak antu nya, sepi iya angat amat asai ka kena pandang daun api. Tak ada kelah-kelah meh iya laban pengangat antu nya. Udah nya dulih ka iya kelambi baju ambun ari temilah manah lumpung, sika lama mapang. Lalu dipasok ka iya baju ambun nya tadi, nya baru antu nadai ngawa iya agi. Peda iya mata antu nya kijap-kijap bulih mesai moa gantang mengkang di pandang ka iya ngagai Telajan. Nya baru Telajan ada ngulih ka laja ipoh, lalu disimpan iya dalam sumpit, lalu selinting ka iya ngagai leka mata antu. Ada dikesoh ka iya, peda tak ada mengkajat, dinga lalu nyerauh antu nya ensepi mata diri asai ka ditunu unggun bara api. Angkat antu lalu nangkap Telajan. Sepi antu jari iya asai ka putus, lalu dileka ka iya Telajan. Udah nya antu lalu mabok ipoh. Tak ngila diri meh iya dia. Sepi tanah tak berenyang-renyang, menoa tak guyang-guyang. Abis madang keladan, madang tekam, madang kelampai, madang mikai diteruju antu. Bisi sedandang umai tunggal pia meh kayu rebah jamah iya. Udah nya tak ada : “Wak ! Wak ! Wak ! Parai aku tu !” ko antu. Dinga tak merentum rebah nyengkar belakang tinting. Lalu diperaka iya bangkai Antu Lambor. Iya pen mupok bejalai baru ngejang ka menoa nya. 7. BUNSU LUKAN Enda lama udah nya baru iya datai di kaki bukit Kelebun Ambun. Dia iya lalu bemalam. Benong iya baru belaboh deka tindok dinga iya bisi munyi nyawa lorang indu rami bendar. Dinga iya tak enda jauh ari endor iya ke belangkau. Tu ko munyi nyawa indu nya dinga iya, “Na-na, ning-ning, Nong-na, nong-nong. Dani dek Lukan dani, angkat dek Lukan angkat. Anak Temuai datai lemai, Anak orang datai petang, Anak Iban datai malam, Deka meda kita ngajat, Lukan. Angkat kita Lukan Pirak.” Udah nya Telajan lalu angkat ninjau ngagai tunga munyi nyawa nya tadi. Dia iya lalu meda Bunsu Indu Antu Raja Lukan dudok atas kerusi lukan, ngemata ka lukan pirak ngajat. Peda Telajan orang indu lapan iko berintai-rintai bepaling ngelingi kerusi Raja Lukan Gemala. Udah Lukan Pirak ngajat nya baru Lukan Mas. Peda jauh agi landik ari ajat indu Lukan Pirak. Bedau Telajan kala meda orang indu pandai ngajat ari bansa indu Lukan nya. Samoa indu dia manah magang gamal. Lalu bilik endor sida ngajat umbas ga pemesai peda iya. Ari endor iya ke dudok nya nyamai bendar ngemata ka indu lukan ngajat, laban samoa menoa nya dia terang magang. Lama bendar Telajan ngemata ka nya dia. Kira lebih tengah malam peda tak ngijap sakali, udah nya peda iya nyau Bunsu Lukan nadai agi ayan dia. Telajan pulai lalu tindok. Pagi dabas iya pendiau Bunsu Lukan peda iya semina batu anchau enggau batu galang sigi bisi dia. 8. ANTU SEPARU ANYA Udah makai pagi nya Telajan lalu niki bukit Kelebun Ambun. Kira tengah hari iya pan datai di tuchong. Dinga iya tinchin di tunjok bejako : “Jaga-jaga dek apai aku Telajan. Nyin antu nyin apai, Antu Separu Anya, Aki tunggal ngeli sigi saleka-leka.” Malik Telajan meda antu nya besai amat. Enda Telajan kala meda antu mesai nya dalam umor iya. Tuboh antu nya angka bisi dua belas pemerap, pala iya dudok nuntong di dan perawan, pending iya mesai chapan, ngeli sigi mesai tekaran, mata mesai pasu masok lapan, mulut nebal lengan. Dinga tak nguap, “Ha, ha, ham ! Anak mensia !, Bau anak uda !” Tak merening meh antu nya lalu tepeda ka Telajan ada ditangkap lalu disium iya. “Hum ! Bau uchu aku ! Uji gali nuan uchu. Aku mantap nuan, enti amat uchu aku, enda nuan telih lagi.” Leka ka iya Telajan lalu gali. Sintak iya nyabur peda bisi tiga depa pemanjai, lalu sadepa pengeluar belakang, bisi sajengkal penebal. Ditantai ka antu lalu dipantap iya Telajan. Dinga munyi ka mantap takang besi. Peda nyabur iya ada bekilong. Pantap iya baru peda simpak ga nyabur bisi dua jengkal rarat. “Apu ! Amat mang meh uchu ari kepayang pandok sapagi. Munoh ari ipoh ngujong jenggi,, tajam ari sebalan mata besi.” Angkat ga Telajan ari iya ka gali. “Uji aku ga mantap nuan aki,” ko iya. Gali mega tudah Aki Antu nya tadi. Tak ada disintak Telajan nyabur tangga sabayan. Dinga tak gemetar munyi pinjar bedil meriam. Lalu dipantap iya perut antu, dinga tak meletup pambus munyi guntor. Aki Antu madah ka diri parai. “Idup ka aku uchu Telajan. Parai aku tu uchu. Ila nadai nulong nuan uchu, maia ngayau mulau, maia nuan nyerang ila uchu numbang ka menoa.” Angkat Telajan lalu disembor iya perut Aki Antu lalu suman tekala nya. Iya lalu bejako ngajar Telajan munyi tu, “Tu pia uchu enti munsoh bangat maioh enda ulih itong, bala enda bebaka datai nuntong nuan lalu ngangau ka aku munyi tu, “Ni nuan aki aku Antu Separu Anya, Aki setunggal ngeli Sigi saleka leka. Maioh munsoh tu aki,” pia jako nuan ngangau ngambi ka aku datai uchu Telajan.” Udah aki iya bejako munyi nya, Telajan pan lalu nyau bejalai baru ngejang ka endor nya. 9. BUNSU LANDAK Bekejang iya ari Bukit Kelebun Ambun, lalu terengkah kenu iya di Lebak Kerimpak Batu Anchau. Peda menoa nya gerugu batu. Bejalai iya ari nya meda tilong batu sigi, baka bilik lubang batu. Tak merening meh iya dia, lalu tepeda ka indu bajik gamal dudok dalam lubang batu. Dinga tak ngangau, “Ngetu Telajan !” ko iya. Iya lalu ngetu dia, orang indu lalu madah ka nama diri, “Dara Ilam ngembuan Geringan gerunong besi, Bunsu Landak ngalan mangkang gam batu besegi.” Iya madah ka diri udah jadi enggau Keling apai Telajan leboh iya lelelang mansa menoa nya dulu suba. 10. ANTU LAPAR Udah makai udah apa indah lalu bejalai baru ga Telajan ngejang ka endor nya. Nya baru iya mansa Emperan madang ridan berasok dan besarok ujong, mansa munggu madang pantu besarok kayu begembar tingong. Mar amat iya nyeliah ka duri ridan enggau duri pantu, semadi kapuas iya nyelingkap baru iya rembus ba kampong puang, kampong nyelambang. Jelu ikan, burong nadai, lalat, nyamok pen nadai ga dia. Dinga tak bejako tinchin, “Ngadang nuan apai aku Telajan. Dinga nuan nyin Antu Alar, Antu Lapar. Ukai mudah antu nya lagi apai. Enda chechamang iya nya. Sigi antu deka nelan orang. Peda gamal antu nya, dilah kitau-kitau nipas-nipas tanah. Dia meh iya bejalai ngiga utai dempa. Tak meda Telajan meh antu nya lalu digagai iya. Tang Telajan enda rari ka iya, lalu disintak iya pedang tangga sabayan meda antu nya bangat mangah amat. Iya lalu nanam diri dia. Datai antu ada nangkap Telajan ngena dilah. Sakejap iya ensepi diri udah tama dalam perut antu. Tak ngentak ka diri meh Telajan, lalu randang iya perut antu sereta meletup nyadi periok api. Telajan pen lalu pansut terengkah di tanah, peda iya antu nya ada jelenga lalu rebah enda tepadah ka nyawa diri. Tak demeram aja lalu parai. 11. ANTU KOKLIR Ditinggal ka Telajan mega bangkai Antu Alar, Antu Lapar nya lalu bejalai meh iya sahari-hari nya. Udah nya baru iya rembus di kampong selama. Dinga nyau richah nyawa burong nyawa jelu ngerara iya. Nya baru iya datai di tanah luchak lunyau, pendiau bala rusa. Emperan nadang jinggau, penepan kaban kera. Hari pen nyau ka malam. Iya lalu ngaga serundong langkau malai, lalu memalam dia. Baru udah makai lemai mega tudah tuai, alai iya ninga tak bejako tinchin salin selimbau : “Ngadang nuan apai, antu indu bisi di menoa tu, apai.” Dinga nyau gemisai utai datai ari ulu sungai, lalu ketawa sentai landai, “Ha hai ! Wai ! Ha Hai ! Wai ! Kok kok kok kok Lir” Dinga bala antu nya ngenjing beterikok ngelingi langkau iya. “Ngumba udu antu deh, indai. Nadai menoa bangat ngemaioh tu antu,” ko Telajan. Lalu didup ka iya api, ditugong ka iya maioh amat sebelah nisi langkau. Makin antu nyau majak semak sasemak, damping sadamping. Peda iya antu betunda udi lapan iko ngelingi langkau. Peda iya gamal antu, “Pala nyau besagam gerusu, Ngeli bekejunggak Mulut bekechirak, Tusu lanjut bekachepak, Kukut tajam bekeramak. Baka kuku jugam. Nyau geli ati Telajan meda bala antu indu. Nya baru ia tingat ka pengaroh beri aki iya antu Galau Gerawan. Lalu dulih ka iya, lalu dikirah pengaroh batu gamang, ada ditabor ka ngagai bala antu indu, sereta lalu bejako, ko iya “Ni kita indu gamang Indu kemundang Indu jagai, indu engkerawai Indu manyi, indu papit Saup aku tu ulih kita Muru kaban aku tu.” Dinga ada begemong indu gamang, indu kemundang, indu engkerawai indu jagai datai malut samoa bala antu. Peda bala sida antu nyau betipas kiba betipas kanan sengat bala gamang. Bejako deh tuai antu “Rari kitai tu, rari ! Parai kitai tu parai ! Enda alah laban meh orang tu.” Dinga kampong nyau bekebiseh laban munyi nyawa antu nya ke lari. Kelama nyau apas sapas ga munyi nyawa sida. Udah nya baru nadai agi dadinga iya. Nya baru Telajan masok tindok. 12. RAJA SUKA REMAUNG awas hari udah makai udah samoa lalu mupok bejalai baru ga tudah Telajan. Nyau kelama, bulan nyau nandan di langit, taun nampun di bukit iya ke bejalai, lalu kira sabulan da ga udah meleka ari menoa antu Kok-lir nya baru iya datai di menoa Batu Nyagu Betangkal Tangga Lumut Bebalut Mesai Rusa Menoa Aji Berani tau tenong Raja Suka Remaung. Lalu niki mega Telajan nengah gerugu batu chanai ke dedinggai baka penyambang rumah panjang. Tiki iya sahari hari nya, kira ngalih limpas baru iya datai di tuchong.. Iya ninjau ari nya, lalu tepeda ka rumah orang sabuah-buah, langkau dugau-dugau, sabatang sapintu lawang di baroh tingkah batu. “Ka iya rumah antu, rumah jelu sigi aku tiki meh nya lagi,” ko ati iya din. Lalu nurun meh iya kebaroh tingkah batu. Nya baru iya datai di jalai orang lalu nurun ga iya ari nya, nya baru datai di pendai orang. Iya pan lalu mandi berunsut daki bebuai miang. Udah mandi iya pan lalu begari, udah tembu begari lalu tangkin iya ga nyabur, lalu jengkau iya ga sangkoh, japai ga terabai. Nyau iya nguing ngagai panti landi enggi orang nya. Peda bejabong ka bok galong buah ngelagetang, tiang lalau dipeda iya bekaduga antu pala. “Apu, berani meh orang tu,” ko ati iya din. Udah nya baru iya nanya ka penyadi rumah. “Kati lalau badau kita tau diram, tau diremi ? Kati tangga laka kita tau ditunjan, tau ditiki ? Enti mali padah mali endor kaki bekenji pulai ka ai, enti jadi padah jadi ngambi kaki bekenji nunjan niki ?” Tak angkat orang indu ada nyengau lalu meda Telajan dia “Jadi ! Jadi !Rumah pandak kami tu Enda kala dentak Rembak pagar api. Rumah panjai kami tu Enda kala dentak Tambai penti pemali. Pala tangga enda kala Diperaka bangkai pemati. Apu ! Lalu anak aku Telajan Nempap bukit Tumpor nyadi emperan.” Orang indu lalu beguai nganchau tikai, lalu ngambi sarang pinang, sarang insap, lalu danjong iya karusi. Datai Telajan di rumah lalu dengkah ka iya ma, lalu dikait ka iya nyabor, lalu engaran ka iya sangkoh, panggai ka iya ga terabai. Udah nya baru iya dudok. Seduai iya pan lalu berandau. Sereta indu nya lalu madah ka nama diri Endu Sebusol Luli Kapas Seketau Rambu Mas Iya madah ka diri udah jadi enggau apai iya Keling leboh iya belelang mansa menoa nya suba. Angkat orang indu lalu nyau tama kebilik. Iya lalu berapi surong kaki surong jari, asap melap datai di para asi dirara, asap melap datai di sadau, asi pan mansau. Udah nya baru iya berenah makai. Sungkit iya asi lenggi-lenggi baka menyaung Bukit Setugak. Tuang iya lauk baka kerapa Nanga Tisak. Udah iya tembu berenah makai, iya lalu ngangau ka Telajan makai ; “Makai anak aku Telajan ! Makai Bujang makai !” Tama kenu Telajan Lalu dudok makai, Makai asi sasuap Lauk sakerat. Nyau kenyang meh iya Besayang suyong. Lalu bebasu munyi Terutu kajang betuntong Tengkurop munyi ke ngusak Perudot gempong gerunong. Iya pan lalu dasoh indai iya dudok di bilik dulu nganti iya tembu naroh samoa perengka pemakai. Udah indai iya tembu ngadu ka utai, iya lalu ngulih ka ia tuak. Peda ngenjing mili-ili penoh moa pasu besai, lalu ditantai ka iya, disua iya ka Telajan. Lalu dirup iya, dinga ada gurong-gurong ai tepong munyi wong numbok nerajang, ada berebigi ai asi mansa ngeli dabong rang. Enda lama udah nya nyau abis mega ai tuak dirup iya. Iya pen lalu pansut karuai. Lalu dentudi ka indai iya Endu Sebusol Rambu Mas, Seketau Luli Kapas. Benong seduai iya berandau dinga tak negong mega penatai apai iya ; Aji Berani Tau Tenong, Raja Suka Remaung. Tekala nya indai iya ngasoh Telajan belalai dalam padong, takut ka iya dibunoh aka iya Aji, Berani Tau Tenong, Raja Suka Remaung. Enda lama udah nya sepi tak berenyut di kaki tangga. Dinga tak meluap nyawa iya ngangau “Apu Endu ! Lapa nuan ngurong anak mayau dalam pandong aku ? Asoh nurun iya Endu, wai. Aku mai iya bebuti tupai ka begagai turun tunsang.” “Nadai orang ditu aka, nadai.” “Aku enda alah salam ka nuan, Endu. Sigi bisi orang dilalai ka nuan dia. Bula nyaing meh iya nya muting geraji. Bula tajam nyemilu tisi.” Tak angkat meh Telajan pansut ari pandong ada ditangkin iya belading unding simbing penulang, dajap tajam penyapan randang, jengkau sangkoh, japai terabai lalu nurun. Datai di tengah laman, tak enda chechamang jamah Raja Remaung, tak ada dipantap iya Telajan, dinga munyi ka mantap tekang besi, lalu bepantap surong jari, betumbok besurong titi. Bepantap bela enda ulih, betumbok bela enda telih. Lama seduai bepantap lalu enda tulih ka pangan. Pedis ati meh Telajan tak ada ditangkap iya Raja Remaung, lalu dipangka ka iya ngagai tekang batu galang, lalu digasak ka iya amat-amat penapat-napat. Nama deh tudah Raja Remaung tak ngenjing enda terengkah di tanah kaki iya dibiau ka Telajan sebelah gerugu batu, lalu sampai ngagai tuchong bukit Batu Nyagu. Nyau kapuas seduai belaban nya baru Telajan nyintak pedang tangga sabayan iya. Lalu dilempai iya enggau pedang nya, peda ada nyenduan tebu da tuboh Raja Remaung enda putus jamah iya. Parai meh tudah tuai alah laban Telajan, lalu tekala nya menyadi indu iya nganjong pua kumbu kena map bangkai aka iya. Udah dibap lalu ditempap Telajan ba punjong buban aji iya, nya baru iya ngeleda lalu bejako, ko iya “Lapa kita ngerak aku tindok jenak ? Kapa kita ngenani ka aku tindok bemimpi ?” “Oh, ukai tindok nuan aka. Udah parai nuan aka nyenggai lemai. Udah lesi meh nuan nyenggai hari. Nama nuan enda ingat ka diri alah uti laban anak tua Telajan nempap bukit, tumpor nyadi emperan, Tedong nyengkong mantok melit, iko bebelit dalam bulan.” ‘Apu, amat meh nya, Endu. Amat alah meh aku laban anak tua. Ni nuan anak, ni nuan asi,” ko iya. Angkat iya ari nya lalu diberap iya Telajan, lalu dibai iya niki ka rumah. Datai di rumah dambi ka iya tikai peradani, lalu dibap enggau tikai mas. Dia iya nudok ka Telajan. Nya baru seduai iya berandau tiga hari, tiga malam. Hari ke empat nya baru Raja Remaung magi pengaroh sereta lalu meri Telajan utai siti nyelai amat, penama utai nya Tungkat penedat, Tali pengikat. Gamal utai nya, tungkat mesai bulu landak, betali ka ubong mansau, ditanchang ba ujong iya. Utai nya ulih ia belelang diberi Bunsu Ribut, benama Endu Lulong Empong Kebiau, Kumang Jentang Kamarau. Utai nya tau mit tau besai, tau pandak tau panjai, nemu jako tau dasoh kitai nanchang, masong orang, enti orang nya kebal enda ulih bunoh ngena besi. “Laban pejalai nuan bangat agi jauh, nya kabuah aku meri nuan utai tu, anak. Angka orang bisi tajam nyemilu tisi, bisi chendik lelayang laki.” Telajan lalu meri terima kasih ngagai apai iya Raja Remaung. 13. AKI RAJA NABAU Udah chukop tujoh hari, tujoh malam, Telajan lalu madah ka diri deka meleka, deka bejalai baru ngagai indai seduai apai iya Bunsu Remaung. Lalu indai iya nengkira bekal iya, berau tujoh leka, garam pen tujoh leka mega, lalu samoa utai bukai tujoh turun magang. Udah tembu indai iya nengkira ka iya, Telajan lalu meri tabi enggau basa ngagai seduai. Iya pen lalu nurun bejalai baru. Angkat iya ari nya, bejalai-jalai meh iya siang hari bejalai, malam hari memalam ga iya. Nyau kelama udah nya baru iya datai di Danau Pulau Tapang Betanggi, Luba Lubang Hari. Peda iya besai bendar danau nya. Tak rapas mata meda tanah seberai nyin pemanjai iya angka bisi lima batu. Lalu ditengah danau nya bisi pulau siti enda berapa besai iga, tang di puak pulau nya bisi pun tapang sakayu, lalu puchok tapang nya badas bendar gamal, enda nyalah gempong dan iya baka tanggi ke besai. Lalu ngetu mega Telajan. Benong iya ngetu dia, peda tak begumbang danau datai ari ulu. Peda tak ruya-ruya gamal utai datai ari ulu baka perigu pun tapang. Ada enda chechamang tak lalu nuju ngagai endor Telajan ka dudok. Nyau damping sadamping meh utai nya, nya baru Telajan ngelala nya ular Nabau ke ngerarau langit, ular tedong ngelingkong bukit. Udu pemesai, udu pemanjai meh ular nya; rekong iya ngenjing jengau-jengau bisi sadepa begantong ari ai, pemesai rekong angka bisi lima pemerap, lalu pemanjai bisi lima puloh depa. Nyau semak meh ular nya, lalu matak rekong diri, deka nguji nganu Telajan. Tang iya lanchat sereta merejok lalu nepan ba pala Raja Nabau, ke betandok lima belas iti bepampang. Iya lalu bediri di selepak tandok lalu dipaut iya tandok. Disuyak ka iya ka kiba, disuyak ka kanan, dinga tak bekesetup tandok nabau nya patah laban iya. Tujoh iti patah lalu lapan iti bedau tinggal. Angkat meh nabau ari nya lalu naban ka Telajan kedalam ai, lalu ngempas ka diri ensepi tandok nyau abis patah. Ak ngila diri meh Raja Nabau lalu dikitau-kitau ka iya pala ngagai puchok tapang betanggi katas kin, udah nya rebah baru. Iya ke ngila diri nya deka muai Telajan ari pala iya. Nyau kapuas iya ke bediri ngerebah ka diri ensepi bangat enda alah buai ari pala, dinga ada bejako Raja Nabau. “Sapa meh nuan tu ? Orang dini, orang kati meh nuan nuan tu, bangat enda ulih buai aku ? Sapa apai, sapa indai nuan bangat begah-begah berani ngeruyak ka tandok aku ?” “Nadai di tanya ka nuan meh aku tu. Aku tu Telajan nempap bukit tumpor nyadi emperan, apai aku Keling Gerasi Nading, Bujang Berani Kempang ; indai aku Inya kadua bali nama, besumbar Kumang. Kami tu orang di Panggau Ragai ke dedinggai bintis langgai kechuai nandang.” Ninga melinya, ada demeram Raja Nabau. “Apu, uchu aku rana-rana meh nuan tu deh. Kini ka pejalai nuan deh uchu ? Kini ka tunga menoa dituju nuan deh ambu ?” pia ko Raja Nabau. “Oh, aki wai, jauh meh menoa deka digagai aku. Deka ngagai Penyuan Batu Bulan Penyuang Batu Bintang Baka papan lantak cheremin. Kilang-kilang baka tampang Ngena salin. “Amat jauh meh menoa nya deh uchu. Enti pia uchu, badas nuan nepan aba pala aku. Aku nganjong nuan ngagai Batang Tasik gilik gigi gumbang, perua Jawa Mampang.” “Barang ia meh aki, enti nuan kasih ka aku,” pia ko Telajan. Angkat ada berunyut meh Raja Nabau baka sabut nyiur undang, ada bebatak baka sega rutan enseluang. Dinga rengong nyawa iya ngenjing gurong-gurong munyi wong numbok nerajang, ada bedidit ka langit ngagai gentilang baroh remang. Nya baru iya ngelantar lalu nyau. Sepi Telajan amat Lasit ari sumpit betibong punggang, Laju ari peluru leka petunang. Lapan hari lapan malam baru seduai rembus di tasik besai din. Enti dipejalai bisi tiga taun baru datai ari menoa Raja Nabau. “Naka tu aku nganjong nuan uchu. Aku meri nuan pengaroh pengerak bala. Uji ulih ka nuan tandok aku uchu, ke tengah ujong iya, bai nuan meh nya. Nya meh pengaroh beri aku ka nuan uchu, dipelaba aku nadai nyamai menoa diserang nuan ila. Tang enti bangat suntok tau ga nuan ngangau ka aku, uchu. Angka rikat rayat aku bisi enggau nuan betemu, anang enda madah ka diri uchu aku meh Telajan ngagai sida.” Udah Aki Raja Nabau ngajar iya, dia Telajan lalu madah ka diri mupok ngagai aki iya. Raja Nabau pen nyau ga pulai.