SIRAT SABELIT

Ensera tu ditulis niang Jepet Achoi dalam taun 1968 DIAU KADIRI Di rumah Apai Sempurai Andai, bisi bujang siko benama Sirat Sabelit. Iya selalu bendar dikeduan orang ke sama umor enggau iya. Lemai siti , sida betugong diruai berandau lalu bejai iya. Tu munyi jako sida: “Sirat Sabelit tuboh mit, Mata iya chilit, Tunjok iya ketok, Kaki iya belingkok, Moa iya bekaritong, Begeru baka raong, Kaki iya untut, Tumbit empa tebu, Perut iya gentong, Belakang iya bebungkong, Iya ga sakit, Iya ga diau kadiri.” Ninga jako pechat, jako bantah orang munyi nya, dia Sirat Sabelit asai ka nadai seput. Iya nyau sengah-sengah baka orang ka deka apus seput. Maia sida ke dara mansa, sida ngeludah, ngelesay ka iya. Nyentok ka sida sabilik enggai meh agi begulai enggau iya. Iya ga sakit, lalu diau kadiri-diri. Iya diasoh sida iya diau ba rumah ti mit. Rumah enda umbas endor mengkasak. Maia makai, iya diberi sida menyadi iya makai ba daun pisang. Ensepi diri asai ka enda diguna orang agi, dia iya pan nyau enda liat diperinsa ka orang baka nya. Iya lalu muchau. “Aih ! Deh ! Iga antu enda nemu nulong, nyukong aku ka diperinsa ka orang di menoa ditu,” ko iya bejako kadiri berandaai nengali. Dua tiga taun udah iya diau ba rumah mit, nya baru iya belelang ka kampong puang. Iya deka nampok ba Bukit Lubang Seribu. Bukit nya endang temu orang maaioh Antu Gerasi ka jai. Maioh bendar orang udah diempa antu nya. Sida serumah bisi sepuloh iko mati dalaam setaun-setaun. BELELANG Sirat Sabelit pan nyau enda liat agi ati. Hari siti iya pan lalu mupok bejalai ngagai Bukit Lubang Seribu. Iya mai bekal beras tujoh belas leka, machis sebatang, sangkoh sepuchok, duku tangkin sebilah. Bejalai iya sehari-hari nya, bukit ditiki, bukit diturun, sungai di ili, sungai di ulu. Malam hari ngaga langkau arau ga iya ali diau. Maia empeliau nguok, ruai ngembau, dani ga iya. Enda chechamang lalu ngelulun beras seleka. Udah badu makai pagi, nyau ga iya mupok bejalai, sasingkang mansang, sasingkang surut. Maia lelak ngetu ga iya. Datai ba sungai ngirup ga dia. Kira dua hari udah iya ngejang ka rumah, iya pan berasai nyamai. Bisi ati iya asai ka deka nikal, bisi asai ka deka mansang. Peloh iya nyau beteritik, nurun moa. Ensepi mata nyau rapa, purus iya ga moa. Ketik ka iya peloh. Nyau kelama-lama iya bejalai, nya baru iya bisi meda Bukit Lubang Seribu. “Tu meh Bukit Lubang seribu,” ko iya berandau nengali, bejako kadiri. Hari nyau lemai, iya lalu diau ba lubang batu siti ke dibalut randau kara. Leboh iya tindok, iya lalu bemimpi. Iya meda antu besai bendar. Ngeli iya bulih mesai dekuan, mata iya mesai buah terong kangan. “Nama pengawa nuan ngachau, ngeregau menoa ditu ?’ ko antu nya nanya Sirat Sabelit. “Eh ! Aku tu belelang, laban orang di menoa din enggai begulai enggau aku. Aku tu diempa penyakit. Aku diau kadiri. Tulong, ubat meh aku tu,” ko Sirat Sabelit. Enda chechamang antu nya, lalu murus tuboh iya. Peda iya moa iya enda gai begeru. Tuboh iya nyau lichen, gamal iya pan sigat. Sirat Sabelit lalu tedani. Amat meh mimpi iya malam nya tadi. Iya pan nyau gerai baka orang bukai. Iya agi deka nampong pejalai diri. APAI SIBAU RUMBAU Udah iya makai pagi, iya pan nampong pejalai iya nengah kampong. Bukit diturun, bukit di tiki, sungai di ulu, sungai di ili. Malam hari ngaga langkau arau alai diau. Empeliau kuau-kuau madah ka hari tawas. Iya pan dani lalu ngelulun beras saleka. Diatu bisi empat belas leka agi bekal iya. Udah makai pagi, iya lalu mupok bejalai. Bejalai iya sehari-hari sampai ka kaki iya nyau tegisan. Iya ngetu, lalu murus kaki. Udah nya mupok ga bejalai nengah kampong puang. Nyau kelama baru iya bisi meda langkau sebuah. Datai dia, iya lalu ngangau. “Tau di tiki rumah kita tu, wai ?” ko iya. “Tau, niki meh,” ko orang nyaut. Dipeda iya tangga rumah nya besi, dinding iya mas. Dalam rumah nya peda iya maioh tajau, lengguai, setawak enggau bebendai. Nyadi sangkoh temaga nyau perenching diperening enggau mata. Nya rumah Apai Sibau Rumbau. Iya ngasoh Sirat Sabelit bemalam dia. “Nama pejalai nuan kitu ?’ ko Apai Sibau Rumbau nanya iya. “Aku tu ngelelang kadiri ngiga asai. Sida apai, sida indai enggai begulai enggau aku. Ukai tegal aku ngelusu, tang aku diempa penyakit, lalu diau kadiri,” ko iya. “Nya kabuah aku ngelelang ka diri ngagai menoa kita ditu.” Salemai-lemai nya seduai iya berandau. Sirat Sabelit lalu minta tulong Apai Sibau Rumbau. Apai Sibau Rumbau meri iya batu lelayang. Batu nya ngasoh iya enda ikak bejalai besahari-sahari. Empeliaau pan rangau-rangau madah ka hari siang. Sirat Sabelit Dinah ka bini Apai Sibau Rumbau makai pagi. Udah iya tembu makai, iya lalu mupok bejalai nengah kampong puang. ANTU GERASI Sirat Sabelit lalu ngejang ka rumah Apai Sibau Rumbau. Bukit diturun, bukit di tiki. Iya bejalai laju ari peluru leka bangkang, bejalai deras ari upas kesulai tandang. Leboh iya mansa moa lubang batu, iya meda utai tak guyat-guyat. Iya lalu nanya. “Nama gaga nuan dia, Buat ?” ko iya nanya utai nya. “Nadai Buat, “ ko utai nya. “Aku tu jelu remaung,” “Deka nuan enggau aku belelang, Buat ?” ko Sirat Sabelit nanya iya. “Nadai kabuah enggai. Nyau puas nguan menoa tu,” ko remaung nyaut iya. Seduai iya lalu bejalai sehari hari nya. Hari nyau ga lemai, seduai iya lalu ngaga langkau arau alai diau. Udah seduai iya tembu ngaga langkau, dia Sirat Sabelit lalu nanya ka nama menoa endor seduai iya bemalam. Remaung lalu madah ka nya menoa Antu Gerasi. Antu Tinggi bengeli mesai tukol. Antu Buau diau di Rantau Sintak Nyabor. Leboh bulan peranama iya ngasu. Orang di menoa nya takut ka iya. “Malan nama, malam tu deh ?” ko Sirat Sabelit nanya Remauang. “Malam tu, malam bulan peranama,” ko Remaung nyaut iya. “Enti baka tu, anang enda ngadang tua,” ko Sirat Sabelit. “Parai tua dibunoh iya lagi. Mati tua diempa iya mata.” Dinga seduai iya tak nyeru munyi antu. Udah nya nyau semak kasemak. Peda seduai iya tak kira sadepa meh penyauh ari seduai. MUNOH ANTU GERASI Bulu pala seduai iya nyau angkat. Tuboh seduai iya getar-getar baka ka chelap. Sirat Sabelit mantai ka puchau pemuru antu. Iya muchau munyi Melanau nimbau bangkong. Bejako munyi Sebaru dulu ujong. Tudah Remaung nyau engketut, laban takut. Moa iya puchat kelat, baka taya. Iya lalu besampi. Tu munyi leka sampi iya : “Oh ha ! Oh ha ! Oh ha ! Ni kita Petara Apai, Petara Indai, Ni Kita Petara Aki, Petara Ini, Tulong pandang kendua Sirat Sabelit, Tulong, sukong kendua tu, Enggai ka diempa Antu Gerasi papa, Nadai kabuah iya ngayah, Kendua tu nadai penyalah, Nadai kabuah iya ngemba, Kendua tu nadai ngeregau iya, Tulong, sukong kendua tu.” Nya munyi sampi Remaung Negong. Nya meh ngasoh mata antu ama mirah, ama biru, nyau bulih mesai buah terong kanggan. “Nadai iya diketakut ka deh buat,” ko Sirat sabelit. Iya lalu enda chechamang lalu ngambi sangkoh. Iya nyelinting pemali Antu Gerasi. Seninjik kena tumbok iya. Antu Gerasi nyau manjong, lalu rebah ka tanah nyau merentum. Iya lalu parai. Enda kakang Sirat sabelit lalu ngulih ka leka mata Antu Gerasi. Nya jadi lampu seduai iya. Nama agi deh tampak bendar seduai iya dia. Hari pan tawas, seduai iya lalu makai pagi. Udah makai pagi lalu mupok bejalai baru. CHEMADAU Sirat Sabelit seduai Remaung lalu bejalai sehari-hari nya. Bukit di turun, bukit di tiki, sungai di ulu, sungai di ili. Maia hari tengah hari merarau ga seduai iya. Udah merarau mupok ga bejalai baru. Seduai iya bejalai nengah emperan madang ridan, nengah tinting madang aping. Nyau kelama-lama seduai tepeda ka bekau utai besai bendar. Besai agi ari bekau gajah. ‘Bekau nama tu buat ?” ko Remaung nanya Sirat Sabelit. “Dipelaba aku, tu meh bekau Chemadau Raja Kampong,” ko Sirat Sabelit nyaut iya. Nyau kelama-lama seduai iya bejalai, peda seduai iya Chemadau, nadai utai ngemesai nya. Besai agi ari gajah. “Nama pejalai seduai tu buat ?” ko Chemadau nanya Remauang enggau Sirat Sabelit. “Kendua tu belelang.” Ko Sirat Sabelit. “deka nuan ngulu ka kendua, buat ?” ko tanya Sirat Sabelit. “Nadai kabuah enggai,” ko Chemadau nyaut. Udah iya nyanggup deka ngulu ka Sirat sabelit enggau Remaung, sida tiga pan nyau mupok. Chemadau ngasoh Sirat Sabelit nepan ba belakang iya. Sida bejalai numbas pengelaju. Hari nyau malam, sida tiga ngaga langkau arau. Hari siti, sida tiga mupok bejalai baru. Ama laju ama ga lubah, nengah madang biru, madang akas sehari-hari nya. BUAH RIAN Leboh nya bekal Sirat Sabelit semak nyau ka abis. Leboh sida tiga bejalai nengah kampong puang, dia iya bisi ensium bau buah rian. Iya lalu bejako ko iya : “Idong aku tak bisi ensium bau buah rian,” ko iya. Sida lalu mansang ngiga pun rian. Enda bengat jauh iga sida iya tetemu ka pun rian. Remaung lalu manjong. “Amat, munyi ko nuan. Tu pun rian,” ko iya. Chemadau lalu nguap. “Akai-eai ! Ah ! Kenyang meh makai tu lagi,” ko iya. Nama agi deh sida tiga iya lalu ngupak sengupak buah rian. Nyau kerup-kerup Chemadau makai buah rian. Enggi iya diempa enggau leka-leka. Udah semoa sida tiga kenyang magang, dia sida lalu ngejang ka endor nya. Sida tiga lalu bejalai sehari hari nya. Maia hari lemai ngaga langkau arau ga sida alai diau. Empeliau nyau rangau-rangau ga di pulau kampong puang. Sandah ruah-ruah madah ke hari siang. Sida mupok bejalai, nengah kampong puang. Sida bejalai bukit di turun, bukit di tiki, sungai di ulu, sungai di ili. ANTU KOKLIR Chemadau seduai Remaung nyau ga mulai ka diri. Sirat Sabelit lalu mupok bejalai kadiri, bukit di turun, bukit di tiki, sungai di ulu, sungai di ili. Nyau kelama-lama iya bejalai, hari pan nyau malam. Iya pan ngaga langkau arau ba menoa nya. Ba menoa nya ko cherita orang kalia maioh orang parai beranak. Sirat Sabelit enda takut. Kira nyau lama lemai, dinga tak ngakak munyi utai. “Hah-hah, hai-wai ! Kok-kok, kok-lir ! Hah-hah, hai-wai ! “ “Apo ! Tentu nya. Antu Koklir,” pia ko iya, berandau nengali, bejako kadiri. Diambi iya daun pinggan ba endor iya ka gali. Dichunting ka iya kapu ba daun pingan. Sepi iya tak tajam utai ngeramak daun pingan nya. Antu nya lalu mengkakai : “Anang munoh aku ! Anang munoh aku, “ ko Antu Koklir “Enda aku munoh nuan ! Enda !” ko Sirat Sabelit. Sirat Sabelit enda ga munoh iya. Diambi iya paku lawang siti ari temilah lalu dipantang ka iya ba punjong pala Antu Koklir nya. Antu Koklir nya lalu bebali nyadi mensia, gamal iya bajik bendar. Nadai indu kitai menoa ngemajik iya. Meda indu nya bengat bajik, dia Sirat Sabelit lalu deka ngambi iya ka bini iya. Seduai iya lalu jadi melaki bini. Nama indu nya digaga ka iya Intan Bebali. ANTU BAM Sirat Sabelit enggau bini iya Intan Bebali mupok bejalai. Seduai iya bejalai enda ngetu. Semina tengah hari baru seduai iya ngetu merarau. Udah tembu makai seduai iya bejalai baru. Ama melakang, ama napak matahari tuju pejalai seduai. Intan Bebali tegar bejalai, nyau kechit-kechit. Sehari-hari nya seduai iya bejalai. Hari lemai, seduai iya pan ngaga langkau arau. Dinga seduai iya empeliau rangau-rangau di pulau kampong puang. Sandah duah-duah madah ka hari teringkas siang. Sirat Sabelit seduai bini iya angkat, lalu ngelulun beras seleka. Udah seduai iya tembu makai lalu mupok bejalai baru. Leboh seduai iya bejalai, dinga bemunyi burong ketupong. Memunyi ari kiba, ama ga ari kanan seduai iya. Intan Bebali nanya laki iya : “Kati ko tua tu agi mansang ?” ko iya. “Nadai utai nanggul tua tu,” ko saut Sirat Sabelit. “Aku tak lain asai. Tak nyeregu-nyeregu asai bulu aku tu,” ko bini iya. “Nadai nya maioh leman. Bejalai meh tua,” ko Sirat Sabelit nyaut bini iya. Nyau kelama-lama seduai iya bejalai, leboh ninga utai semetik ngetu ga seduai iya. Sekali didinga seduai iya nyau kechap-kechap munyi utai enda begat jauh ari seduai. “Tentu tu menoa Antu Bam, “ ko Sirat Sabelit. “Anang enda ngadang tua. Antu Bam jai bendar, ko cherita ditusoi orang,” ko iya. Diambi Sirat Sabelit mata Antu Gerasi ke ulih iya suba. Nya dibiau ka iya ka kiba ka kanan. Dinga seduai iya munyi utai nyau kedudus. Kayu mesai betis abis tumbang. “Nya meh !” ko Sirat Sabelit. “Nadai ga sida berani. Taja sida nya antu,” ko iya. NAMPONG RUMAH SANTUBONG Bekal Sirat Sabelit nyau abis, seduai melaki bini beridup ka buah babas. Barang utai tau seduai iya bisi ensium bau asap. Nyau semak ka semak, peda seduai iya rumah panjai sebuah ba puak kampong puang. Sirat Sabelit lalu ngangau : “Tau di tiki temuai rumah tu ?” ko iya. “Tau ! Niki meh !” ko orang nyaut. Seduai iya lalu niki ka rumah. Rumah nya tujoh puloh pintu. Maioh bendar orang ngulu seduai iya. Seduai diau ba ruai tuai rumah. Nama tuai rumah nya Santubong. Kira tujoh hari, tujoh malam seduai iya udah diau dia. Tuai rumah nya lalu nanya ka penatai seduai. Sirat Sabelit nusoi penatai diri. Tuai rumah nya berasai sinu ati ninga penusah seduai. Sirat Sabelit lalu nanya Snatubong. “Aku tu deka nampong rumah nuan ditu. Aku deka nyadi anembiak nuan baka orang bukai mega,” ko iya. “Aku udah ninga pemerinsa seduai. Aku sinu bendar ka seduai melaki bini. Aku arap ka nuan tau diau begulai enggau kami ditu, baka diri menyadi. Kadudi hari ila, enti nuan ngayah, mechah ka rumah kami, nuan tau di ukum di tunggu enggau adat, “ ko Santubong nyaut iya. Seduai lalu nampong rumah panjai nya. BERANAK Sekumbang seduai iya udah diau ba rumah Santubong enda g nadai kala lapar. Genap taun selalu bulih padi. Intan Bebali maia nya nyau betuboh bisi. Iya enggai makai utai manis. Iya selalu meliur, ngeludah, pedis perut meh macham iya. Sirat Sabelit pan nurun ga ngiga buah maram ngagai kerapa. Sehari-hari nya iya ngiga buah maram maioh bendar. Nya endang madang maram. Dipantap iya, tepu iya ka dalam selabit. Nyau kalama-lama penoh mega selabit iya. Iya ke pulai nya neresa tanah paya. Ama meh iya tepurok naka pala patong. Bebendar-endar iya ngema buah maram. Datai iya di rumah, lemai nya gaga bendar bini iya Intan Bebali makai buah maram. Intan Bebali nyau ngandong sarat. Samilan bulan, samilan hari hari kandong iya udah, iya lalu beranak. Anak iya indu. Meda iya indu, lalu digaga ka iya nama Dara Jegit. Taun padi diatu maia ngetau. Sirat Sabelit ngetau kadiri. Iya enggai nurok orang bukai, laban umai orang bukai jauh ari umai iya. Sebulan-bulan nya iya ngetau. Nyau maioh mega orang udah badu. Bisi sekeda sida serumah sinu ka iya. Sida nulong iya ngetau. Ari tulong sida serumah, dia umai iya abis ketau. Udah tembu ngetau iya lalu berangkut, Lanji di ema iya berisi lapan pasu kerang. Tak lepong di ema iya peda sida serumah. Semua sida serumah rindu bendar meda pemagas, pengering enggau pemerani Sirat Sabelit ngereja utai. Tembu Intan Bebali bekindu, iya lalu nganyam tikai. Sampai dua puloh lambar tikai tembu anyam iya. Dara Jegit nyau tau singit. DIAYAH KA ANTU BUYU Dara Jegit besai bendar gamal. Iya kieh. Besari-sari, bemalam-malam iya enda ngetu nyabak. Ama nyerarat, ama ka luput. Mata iya nyau mirah. Maia iya kena tegu nyau munyi ka digetil. Intan Bebali enda liat ati, lalu ngetil iya. Tu munyi iya nganu anak iya : “Nadai orang baka nuan tu. Iya gaa kieh. Iya ga jai gamal. Asoh empa antu. Nadai guna nuan tu idup,” Sirat Sabelit nganu bini iya. “Naka ga nuan tu kau. Enggai beribun. Uji nuan asoh empa antu. Nadai orang ngemangah nya. Enda nemu diri suba. Enda nyadi anak tua tu. Uji aku nanya kitai serumah engka bisi penemu, ngubat anak tua tu,” Sirat Sabelit lalu ngasoh Manang Gundai betawai, ngambi ka meda, nama utai ngayah ka Dara Jegit. Manang Gundai madah ka anak iya nya diayah ka Antu Buyu. Buyu nya, buyu nyumboh. Sirat Sabelit nanya manage nya. “Kati nuan nemu jalai ngubat iya ?” ko iya. “Aku nemu ga jalai ngubat anak nuan tu. Upah aku, manok labang siko, duku sebilah, lalu pua kumbu selambar,” ko Manang Gundai nyaut iya. “Barang ko nuan meh,” ko Sirat Sabelit.nyaut iya. BELIAN Hari pan nyau lemai, Sirat Sabelit lalu ngaga pandong di ruai. Udah nya Manang Gundai lalu belian. Nyadi Dara Jegit nya ko penemu manang diayah ka antu buyu. Buyu nya buyu nyumboh. Nya alai manang lalu belian bebunoh buyu. Piring udah sedia ba chapan. Nya diengkah manang ba semak moa pintu ba luan bilik. Iya lalu rangau-rangau ngangau ka leka pelian. Iya ngangau ka buyu nyumboh nya datai kia. Lama manang udah belian, dinga meredup utai dipantap iya. Peda besimbor darah. Dinga rauh-rauh nyawa nyumboh ba ujong bilik. “Udah, “ ko manang. “Parai antu nya ulih aku,” ko iya. Tembu manang belian bebunoh buyu, nya baru iya belian ngambi samengat. Ulih ga samengat diambi iya. Nya alai Dara Jegit lalu gerai. Upah manang dikeluar ka Sirat Sabelit magang. Gaga sida sebilik meda Dara Jegit udah pulai gerai nyamai baka selama. BEBALI NYADI KOKLIR Sida Sirat Sabelit menyanak diau di langkau umai. Dara Jegit pan nyau besai. Hari siti, Sirat Sabelit nurun ngasu. Iya ngasu ngagai punjong umai sida. Ngasu meh iya sehari-hari nya mai ukoi dlam kampong. Dara Jegit seduai indai iya tinggal di langkau. Indai Dara Jegit sruran gisai-gisai empa kutu. Iya ngasoh Dara Jegit ngiga kutu ba pala iya. Indu kutu amat maioh ba pala iya ngenjing chelum. Dara Jegit ngelam kutu ba pala indai iya. Nyau mirah jari iya laban darah indu kutu. Nyau kelama, dia iya tepeda ka utai baka teka ba punjong pala indai iya. “Nama utai tu indai ?” ko iya. “Kutu nya deh anak, “ ko indai iya. “Iga kutu bengat ngemesai tu ?” ko iya. “Kati ko enda besai. Iya ga kenyang,” ko indai iya. “Gelam tu indai,” ko iya nundi indai iya. “Gelam meh, lalu chabut,” ko indai iyaa. Dara Jegit ngelam, lalu nyabut utai nya. Peda iya tak paku lawang. Tekala nya indai iya lalu bebali nyadi Antu Koklir. Iya lalu makai Dara Jegit. Iya pan lalu parai. Indai iya lalu lesap, pulai nyadi antu baru. Sirat Sabelit pan pulai ga ngasu. Iya bulih babi indu siko besai bendar. Datai iya di kaki tangga, lalu ngangau ka Intan Bebali. Dikangau ka iya nadai ga nyaut. Tiga kali iya ngangau lalu ndai nyaut. Niki iya ka langkau, peda iya bedanau darah ba tengah tikai. Iya lalu nyau belanda beguai-guai pulai ka rumah. Datai di rumah, iya lalu nusoi ngagai orang, madah ka bini enggau anak iya nyau nadai temu tungga. NURUN BEGIGA Orang lalu begau. Kemas sida beradu lalu nurun. Sida nurun ngiga pengenyau Dara Jegit seduai indai iya. Sirat Sabelit bejalai dulu ngulu ka bala. Datai sida ba langkau umai, lalu ngiga seduai. Giga sida dia, lalu nadai temu. Dinga manok tak bekelukik. Babi baus lari. Udah nya baru Sirat Sabelit ingat ka pantang bini iya. Iya ingat ka paku lawang ba punjong pala bini iya. Enti iya dichabut, iya bebali nyadi Antu Koklir baru. Sirat Sabelit lalu mai orang pulai ka rumah. Datai di rumah, nya baru iya nusoi ngagai sida pasal penatai bini iya. Sida serumah lalu takut bendar bejalai kadiri. Antu Koklir nya seruran bemunyi ngelingi rumah sida. Sirat Sabelit lalu diau serumah enggau sida Santubong. Iya ngidup kadiri baka orang maioh nya bumai betaun.